Nestes tempos que corren ímonos acostumando a que as tormentas sexan máis intensas, máis prolongadas e máis habituais.
Para
uns esta situación responde a un cambio climático e para outros esa razón non
existe, por non existir nin existe o cambio climático; alá eles.
Neste
artigo non imos abordar ese tema senón que amosaremos as desfeitas ocasionadas
por algunhas das moitas tormentas que descargaron na nosa Mariña.
Para
comezar, por comezar por algún sitio, deberíamos empezar na tormenta que
descarga o 13 de xuño de 1887. Tal foi o grao de desfeita alcanzado na
parroquia de San Cosme de Barreiros que a Deputación Provincial acordaba, o 27
de novembro de 1888, condonar o cobro da contribución de inmobles para aliviar
a situación económica dos habitantes desa parroquia.
Tres
anos despois desta primeira tormenta documentada, en 1890, un novo temporal
descargaba na Mariña; tal foi o volume de auga caído que moitos dos ríos
desbordaron provocando desfeitas en vías e prados. Como exemplo collemos o que
acontece en Nois, a parroquia onde se sentiron con maior forza esas choivas. A
consecuencia delas quedaron “los campos
asolados y la carretera completamente destruída en partes, que imposibilitan el
tránsito” (El Regional. 1890/26/09).
Impresionantes,
e incontable, foron as desfeitas da tormenta de xaneiro de 1897, tanto que
merece a pena lelas en primeira persoa na prensa do momento “En Vivero se desbordó el río Landrove, hasta
el punto que fue preciso utilizar una barca para pasar por la carretera en las
inmediaciones del puente que toma el nombre de aquel río. La corriente arrastró
varios castaños y se llevó gran cantidad de tierra y algunos sembrados. En
Mondoñedo, la crecida del Valiñadares dejó el camino intransitable, arrastrando
árboles y tierras. En el lugar de Bouzas, que está en la cuenca de ese río, una
bolsa de agua levantó tal cantidad de pizarra que se calcula en miles de carros
la movida por el agua.
El río Masma causó
muchos destrozos, y en la misma parroquia otra bolsa de agua movió, de tal
modo, un prado secano de un ferrado de extensión, que lo trasladó, casi
intacto, a un terreno inmediato”
(El Eco de Santiago. 1897/23/01).
O
comezo do novo século non remata coas desfeitas produto de impresionantes
tormentas. Así, o 17 de setembro de 1905,ás tres da mañá, abríase o ceo
deixando caer toda a auga que tiña acumulada. Na prensa do momento podemos ler
que “en muchos sitios fue necesario subir
las reses a las habitaciones, donde momentos antes descansaban aquellas pobres
gentes. En otros dio tiempo, aunque medio nadando, a llevar las vacas y
terneros a sitios altos y dejarlos amarrados a árboles. Algunos cerdos, por ser
animales más cortos de pata perecieron ahogados.
Los puentes, todos
los que encontró al paso esta avenida, los barrió con tanta limpieza que en
algunos solo se sabe que existió allí puente por algún resto de estribo de
cantería. Solo respetó los de la carretera. Esta, en el trozo de San Lázaro a
Adelán, sufrió muchos desperfectos, algunos de consideración como uno en
Viloalle donde 40 metros quedaron sin señales de haber sido nunca carretera.
Allí se hace el tránsito por un maizal que aunque fangoso resultaba ahora más
seguro y visible que la carretera. En otros mil sitios quedó tan descarnada,
que el tránsito a pie resulta molesto, y en carruaje imposible.
El río Masma, a
donde van todos estos ríos y otros que hay en el corto trecho de seis
kilómetros, no es un río fuera de madre, sino un mar inmenso que se extiende
hacia Foz llevando cada vez más anchura” (El Norte de Galicia. 1905/20/09). O que resulta
máis curioso é que a tormenta comeza ás tres da mañá e remata ás catro, polo
tanto, nunha hora foi capaz de causar tanta desfeita.
Desgracias
humanas atopámolas cunha tormenta de 1910, polo menos no concello de Foz.
Era
unha tarde soleada de comezos da segunda quincena do mes de setembro cando,
así, de maneira imprevista, comezou a ennegrecerse o ceo e caer unha tormenta
acompañada de moitos raios. Ramón Gómez Mariño, un labrador de Vilaronte,
estaba cargando un carro con trigo xunto coa súa filla. Faltáballe pouco para
rematar, tal vez pensou iso, e podería marchar para a casa e salvar o gran,
pero cando o mal anda solto todo pode pasar e “una chispa cayó en las proximidades del grupo ... el labrador quedó
muerto, y su cadáver carbonizado y una de las vacas también murió, resultando
ilesa la muchacha y otra de las vacas”
(Nova Galicia. 1919/18/07).
Ao
comezar o ano de 1917 volvéronse a experimentar na Mariña outras tormentas que
viron incrementado seu poder destrutivo ao coincidir co desxeo das neves da
serra do Xistral, o mesmo lugar onde ten o seu nacemento o río Masma. As
choivas caídas o 18 de xaneiro e a auga procedente do citado desxeo desbordaron
os leitos de tódolos ríos. En Foz, desembocadura do Masma, foi onde se sentiu con maior forza esas choivas; a
auga chegou “a una altura considerable,
como no se recuerda en aquella comarca.
Las fincas
enclavadas en las márgenes de los ríos fueron anegadas perdiéndose los frutos
sembrados. Como el fruto era trigo, en su mayoría, los propietarios calculan
las pérdidas en mas de cincuenta mil pesetas” (El Eco de Santiago. 1917/03/01).
Seis
anos despois, esta vez no mes de xuño, as parroquias de Cedofeita, Covelas,
Arante e Couxela foron as que padeceron con maior intensidade a descarga de choivas,
e polo tanto, as desfeitas que estas ocasionaron. A prensa falaba dunhas perdas
próximas ao medio millón de pesetas, que moito nos parece para o ano 1923.
A la media hora
cesó la tormenta. Los daños son de bastante consideración, especialmente en los
sembrados. Afortunadamente no hubo que lamentar desgracias personales” (El Progreso de Lugo.
1948/23/05).
Pero,
se tivésemos que elixir unha tormenta entre todas esa sería a do ano 1761, que
descargou en Mondoñedo entre os días 9 e 11 de setembro.
O
historiador Henrique Flórez da conta deste suceso no volume 18 da súa obra La España Sagrada, relato que imos
empregar pois a persoa que lle facilita a documentación, o cóengo da catedral Félix
Villaamil, foi testemuña presencial.
Ao
caer a tarde do día 9 de setembro as nubes e a néboa van oscurecendo a cidade
de Mondoñedo ata que de noite “empezaron
tan espantosos relampagos y truenos y tal diluvio de aguas, que abriendo
profundas escabaciones en los montes, rompiendo las cercas de las huertas y
cerrando las antiguas corrientes con los despojos que rodaban de las alturas,
introdugeron en las calles con espantoso ruido, troncos, peñas de enorme peso y
tal cantidad de tierra y de cascajo, que igualó los quartos principales de las
casas sitas en las calles mas bajas, quedando algunas enteramente deshechas,
otras sepultadas entre el cieno y la broza”, (Flórez, H.: España Sagrada, Vol. XVIII, páx.
283).
(Fotografía de Moncho Rey en Flickr. Tormenta en Fazouro)
Trala
tormenta chegou o momento de avaliar as perdas e poñerse mans á obra na
reconstrución. O cabido catedralicio dispuxo inmediatamente unhas rogativas aos
santos para acabar cas choivas ao mesmo tempo que pedía resignación. O concello,
pola súa parte, aporta unha considerable cantidade económica, de igual maneira
que fixo o Cabido, para arranxar todo o que quedara devastado, ambas axudas
económicas non foron suficientes tendo que recorrer ao rei Carlos III, quen
designa a cantidade de 145.000 reais para que volvese á normalidade Mondoñedo.
O
máis tráxico desta tromba de auga non foron as desfeitas materiais senón as
cinco vidas que se levou por diante: a de Rosa López, filla de Xosé Ventoso e
natural de San Xorxe de Lourenzá, criada do licenciado Pedro Paro; a de Antía
Orosa, viúva, veciña de Mondoñedo e que deixaba un neno menor dos 12 anos; a de
Ana Antía Orosa, filla da anterior, de 20 anos; a de Salvador do Vale e
Francisco Folgueira, ambos casados e veciños de Mondoñedo e a de María Xoana
Alonso, veciña da cidade, todos “fallecieron
a consecuencia de una gran terremoto de agua que sucedio en este ciudad sin
poder recibir los Santos Sacramentos”, así o podemos ler no libro 5 de
defuncións da cidade Mondoñedo.
O
concello propuxo canaliza-lo río Sixto ao seu paso pola cidade de Mondoñedo,
tal e como levaron a cabo, coa idea de que esta obra remataría coas
inundacións, pero o 5 de xullo de 1775 unha nova tromba de auga case consegue
desfacer a ponte de Ruzos, a famosa Ponte do Pasatempo, que “el alubion de la citada tarde del dia cinco
desmorono el petril del expresado Puente de Ruzos, que se halla a la mano
yzquierda arrojando su material al zentro del rio (...) que por el bajo se
escavaron los zimientos del propio puente, principiaron a caher algunas piedras
del arco de que se compone” (Arquivo Municipal Mondoñedo, Actas xullo 1775).
Todo
o que levamos relatado son pequenos exemplos das moitas tormentas que asolaron
a Mariña de Lugo.