Buscar este blog

martes, 28 de noviembre de 2023

O CEMITERIO DE FOZ. UN NACEMENTO COMPLICADO.

 



Se ben nun principio a xente era soterrada dentro da igrexa, este espazo fíxose cada vez máis pequeno para levar a cabo as inhumacións dentro da parroquial. Si a isto lle sumamos que había que agardar un período de cinco anos para poder retirar os restos óseos e poder volver a ocupar a sepultura podemos comprender a necesidade que había dun espazo onde soterrar.

Pero, como soe acontecer, incluso no soterramento había diferenzas pola posición económica dos falecidos.

En San Martiño de Mondoñedo, no ano 1540, lévase a cabo un apeo de bens (relación de propiedades) para descubrir cantOs e cales lle pertencían ao cabido de Mondoñedo. Nas declaracións das testemuñas podemos ver a diferenza económica á hora de elixir un lugar para soterrarse dentro da igrexa “el señor Vasco Lopez de Rio mando dos ducados e seys çientos maravedies por su sepultura syendo como era el mas princypal de la dicha feligresia (...) e dize que algunos que se mandan enterrar en la claustra que no pagan syno çinco blancas e un dinero por cada sepultura que estas son del capellan o sacristan ynsolidum”. Polo tanto, canto máis preto do altar maior, maior é o pago a realizar. Pagaban moito menos os que eran soterrados no claustro (saíndo pola porta principal á esquerda, hoxe existe un muro que nos impide acceder); pero, como hoxe tamén acontece, sempre hai alguén que non pode pagar nada e para eses, no San Martiño de 1540, reservábaselles o terreo situado despois da porta principal “bio alli sepulturas e guesos de finados cabo del espiño a donde fazen la audiencia y arriba cabo de la puerta principal cabo de la cerdeira”.

Podemos dicir que en 1540 se soterraba a case todo o mundo dentro da igrexa de San Martiño? Pois non, non podemos dicir iso. A combinación de falta de espazo e o elevado pago a realizar pola sepultura provoca que na actualidade de 1540 se diga “oy abra treynta anos, poco mas o menos que en el dicho monesterio no sepultavan sino pocas personas y que pedian a dozientos marabedis y a quatro cientos reales por la sepultura o que dexaba un tarreo e heredad para el dicho monesterio por su sepultura”.

No caso particular da igrexa de Foz, nun primeiro intre sotérrase dentro dela, posteriormente pásase a soterrar no adro para, no século XVIII, construír un camposanto a carón da igrexa, que estivo funcionando ata principios do XX, momento en que se decide trasladalo a outro lugar. A idea, compartida, é aplaudida por todas as forzas vivas da parroquia; o problema xorde cando se sinala o Castro como lugar elixido.

Os dous homes máis poderosos do Foz dese momento, Eliseo Martínez Pillado e Xosé Reimunde Acevedo (alcalde nese intre), chocan co tema da ubicación do cemiterio parroquial.

Na prensa partidaria da postura de don Eliseo, aparecen noticias a ese respecto “Merece aplauso que se haga un cementerio para que desaparezca de entre las casas el actual; pero si la higiene aconseja esta innovación, no es el Castro el sitio que debiera elegirse para emplazar dicho cementerio.

Los vientos aquí reinantes del Noroeste debieran indicar al ayuntamiento que el lugar más propio para enterramientos está por el lado de la Garita” (La Voz de Mondoñedo.1905, 19 de agosto).

Don Eliseo, opinaba que o Castro (Castro de Arriba ou Pico do Castro, en contraposición co castro de abaixo, situado ao final da praia de Llás e coñecido como o Cu do Castro) non era o lugar óptimo pois a profundidade o terreo tan só alcanzaba os 35 centímetros ata chegar a rocha firme; ademais diso no Castro había uns pozos de auga potable dos que se nutría a vila de Foz, por iso coidaba que poderían darse filtracións dos cadáveres ás augas das que bebía a vila.

Fose, polas razóns que fose, o concello continua coa construción do cemiterio no lugar elixido; por esta razón recibe dende o goberno civil de Lugo un escrito (recollido na acta municipal do 24 de zullo) relativo á prohibición “de la construcción del nuevo cementerio en la Veiga del Castro de Abajo, y se designe otro terreno que reuna mejores condiciones” (Boletín Oficial Da Provincia De Lugo. 1906, 10 de agosto).

Unha vez lido o oficio remitido polo gobernador, a corporación municipal acorda remitir un informe, non ao gobernador, senón a unha institución de maior importancia, o Ministerio de Gobernación.

Vexamos o que alegaba o concello. Para eles, e tal como recolle o regulamento municipal, existía un prazo de 30 días para poder protestar contra o proxecto do cemiterio, pero o señor Eliseo Martínez realizou a súa protesta 16 días despois de rematar o mes dado de prazo. Ademais diso, a reclamación non se realiza no concello, tal e como estipula o regulamento municipal, senón que o fai, directamente, ante o gobernador. Xa só por estas dúas razóns debería ser desestimado o escrito de don Eliseo. Aparte dos prazos caducados afirman que non entenden a razón pola cal se enfronta á decisión tomada polo concello, porque el estaba alí cando foron elixir o lugar “y porque hasta acompañó al párroco a fijar el sitio, mostrándose conforme con que no había otro mejor que el que después eligió la Junta de Sanidad”.

Así mesmo coidan, que polo aceleramento á hora de mandar o escrito, o señor Eliseo Martínez erra no lugar de localización “pues no es verdad que se hubiese fijado en la Veiga del Castro de Abajo, sino en la de Arriba, a unos 40 metros de elevación sobre el nivel del mar”.

Sobre a titularidade do cemiterio dísenos, na alegación municipal, que a obra tiña un coste de 3.000 pesetas “y que la ejecuta la Iglesia por su cuenta, sin auxilio pecuniario del municipio”.

Din tamén no escrito que si o gobernador visitase Foz vería como a xunta de sanidade, o concello e pobo están de acordo con esa localización  e que os reclamantes que figuran no escrito contrario “a quienes llamó Martínez para su casa, es fácil que ni siquiera se hubiesen enterado de lo que han firmado”.

Enterro de Salgado Toimil.1942. Foto Fátima
Maañón, colgada en Antiguas Fotos de Foz

Ademais alega que o criterio seguido por este concello para construír o cemiterio “es el que se ha seguido para construir los cementerios de San Miguel de Reinante, Rinlo, Lorenzana” e como nesas construcións non houbo problema algún, tampouco debería habelo no caso de Foz. O concello de Foz decide, tal e como se recolle na acta municipal do 13 de marzo, enviar un escrito, esta vez ao gobernador provincial, no que se pode ler “que no es posible designar otro sitio igual ni semejante al elegido por la Junta de Sanidad, declarado como el mejor por cuatro médicos, incluso el subdelegado de medicina, y tenido por insustituible por los colindantes y por el pueblo entero... que está demostrado en el plano, y una simple operación aritmética lo comprueba, que pueden verificarse enterramientos durante más de 30 años sin remover las cenizas; que el punto de emplazamiento se halla a bastante distancia de las casas, sin que nadie que conozca Foz pueda decir con verdad que haya otro tan equidistante de todas ellas ... que los facultativos no responden de la salud pública si permanece abierto el actual cementerio durante el verano, pues no se le oculta este peligro, por hallarse la tierra impermeable y no haber un solo espacio libre para verificar enterramientos” (Boletín Oficial Da Provincia De Lugo.1906, 19 de abril).

O día un de setembro o xornal La Voz de Mondoñedo sacaba un artigo contrario ao cemiterio de Foz, no que se laiaban da actitude dos párrocos que non se opoñían ao lugar elixido; esta falta de oposición costoulle ao párroco de Foz a súa destitución do cargo por parte do bispo. Alegaba o xornalista que de situar o cemiterio onde o sitúan, a carón de onde estaban “los pozos que surten de agua a la mayoría de aquel vecindario” co paso do tempo vai provocar filtracións de restos mortais nos pozos, o que provocaría “que dentro de poco tiempo se bebiesen en Foz cadáveres disueltos”( La Voz de Mondoñedo.1906, 1 de setembro).

A construción do cemiterio levouse a cabo, pero non podemos imaxinalo como o vemos hoxe en día, temos que pensar nun espazo bastante máis reducido, con muros altos e febles que acabarán caendo.

No mitin político de Felipe Lazcano en Foz (1920), antes de falar foi precedido por Fernández Mato, quen, entre outras lindezas contra o caciquismo di “el cementerio está hoy convertido en montón de escombros, por haber caido sus paredes, sirviendo su terreno de pastizal muchas veces a los animales” (La Voz de Mondoñedo.1920, 9 de decembro).

A prensa serviu para loitar, tanto por un lado como por outro. Así vimos como La Voz de Mondoñedo era contraria, mentres que noutros periódicos vemos aparecer artigos a favor do alcalde Xosé Reimunde e da situación do novo cemiterio. En 1924 (1 de outubro), o xornal madrileño El Globo sacaba un artigo firmado por Xosé Posada Blanco e titulado “Cementerio”. Este veciño de Vilaxoane, máis coñecido co nome de “Pepe da Corredoira”, non se corta, nada, nin á hora de defender o peche con muros do cemiterio como á hora de atacar á persoa a quen considera responsable desa situación, a don Eliseo Martínez.

Deixemos que sexa o señor Posada quen nolo conte coas súas propias palabras  es el caso que en el pueblo de Foz, provincia de Lugo, se hizo, o mejor dicho, reempezó a hacerse un cementerio, hasta la fecha no concluido de cerrar, sino en parte con una simple valla de maderas y en parte con tapia, a trozos deteriorada y por la que pueden entrar hasta los perros de aquellos lugares, con sus naturales y posibles consecuencias… La causa que el cementerio, lugar sagrado, esté todavía sin cerrar, parece ser el capricho de un señor del pueblo, don Eliseo Martínez, que no sólo en ocasiones se opuso mas o menos directamente a reparaciones parciales, sino que compró un terreno que no pudiendo completarse, siquiera un poco, su área, fuera aún menos dable el cerrarlo”.

Para darlle solución ao problema do peche, o señor Posada, coidaba que era necesaria a creación dunha comisión, composta por catro veciños, co fin de falar con don Eliseo y le proponga la compra del terreno que sea preciso para cerrarlo; su coste se haga a cargo de una pequeña cuota por vecino, que creo que pagarán con gusto, y el resto, o sea todo lo que faltare, la pagaría yo mismo, tengo en él enterrado a los seres más queridos. Tenga el señor don Eliseo un poco de piedad; tenga en cuenta que su gran posición social humanamente y cristianamente le obligan a algo, sobre todo tratándose de convecinos y paisanos, que además son, casi en su mayoría, sus arrendatarios, que le pagan más de tres mil fanegas cada año”.

Sobre don Eliseo chega a afirmar, extralimitándose e nunha actitude que hoxe en día sería punible, que se fixera con montes comunais, que pasaron a figurar como propios del, operación que tivo un valor dunhas catrocentas mil pesetas.

Non será ata o ano 1946 en que vexamos novas reformas no cemiterio parroquial; esta vez trátase da construción dun camiño municipal dende a “plazuela al Cementerio”, estase a referir á actual praza Salgado Toimil e ás rúas Antón Vilar Ponte e Costa do Castro.

Tres anos despois, en 1949, levábanse a cabo xestións, realizadas polo alcalde, Francisco Maañón, e o párroco Amador Puente Martínez, co veciño Xosé Antón García Marful “al objeto de que accediese en venta una parte de la finca de su propiedad, sita en la Veiga de Castro de Arriba, a fin de cerrar con muro de piedra el cementerio de esta parroquia en línea recta con el otro trozo que ya está construido” (Acta municipal. 1949, 24 de maio). Mais non será ata un ano despois, en xuño de 1950, cando se chegue ao acordo de pagarlle a este veciño a cantidade de 4.000 pesetas polo terreo necesario para poder pechar o cemiterio “y se le deje el terreno necesario para el emplazamiento de un nicho a dicho interesado” (Acta municipal. 1950, 27 de xuño).

En 1951 recibe o derradeiro elemento que configurará o aspecto do cemiterio ata a súa recente ampliación, a porta. Nese ano lévanse a cabo na igrexa parroquial obras de reedificación da liña do muro do adro, quitando a antiga porta de ferro da entrada ao adro da igrexa “el actual portalón será colocado como puerta de entrada principal en el Cementerio nuevo. La nueva entrada al atrio de la iglesia se hará frente a la puerta principal de la misma con puertas de hierro y la balaustrada se acomodará al desnivel de la calle todo el ancho de la iglesia y en el resto del atrio y según proyecto presentado” (Acta municipal. 1951, 5 de xullo).

A modo de conclusión podemos afirmar que a teoría mantida por don Eliseo, das filtracións nos acuíferos focegos, non se produce e que o espazo destinado a camposanto foi suficiente durante todo o século XX.

Por tanto, esa lenda que se mantén en Foz de que Eliseo Martínez non quería o cemiterio nese lugar porque o vía dende a súa casa seméllanos máis próximo á lenda urbana que á realidade histórica. Ou non....

Porto de Foz. Entorno a 1930, ao fondo, pegado á igrexa, o antigo cemiterio parroquial.

 

 

 

viernes, 10 de noviembre de 2023

CURIOSIDADES SOBRE O MARISCAL PARDO DE CELA E FOZ.

 



Escribir sobre a figura do Mariscal resulta moi complexo, porque chegar ao cerne desta talla trae consigo unha enorme tarefa de quitar as incontables capas de pintura que se lle deron á figura. Capas dadas polos partidarios e defensores da súa figura, que elevan aos altares do martiroloxio nacionalista; ou as capas dadas polos contrarios, defensores da idea de que o Mariscal era un nobre de segunda orde que nunca pasou de ser un bandido e un criminal.

Non imos entrar no lameiro, non por medo a mancharnos senón porque daríalle a este traballo unha extensión que non queremos dar; pero cada un é libre (completamente) de pensar o que queira sobre esta figura tan mitificada.

Nós quedarémonos cos palabras escritas por Fernando Fulgosio na súa novela “Una mata de helecho en la costa de Málaga” (1869, p. 568)

           ¿Pagué yo alguno al Mariscal Pero Pardo de Cela, cuando me dio la libertad?

-                         ¿Tú has sido cautivo del Mariscal –

-                     Como tú, caí herido en sus manos; como a ti me asistieron en el castillo de la Frouseira, en Galicia,          por orden de su señor… Ya sabes que el Mariscal es tan altanero con sus iguales y aun con los                reyes… como blando, en general, con los que toma bajo su amparo.

Esa imaxe de suavidade coas persoas que toma baixo o seu mando esvaécese cando trata con inimigos, sexan da nobreza ou do pobo. No preito Tábera Fonseca (1525), dásenos unha visión bastante despectiva do Mariscal (tan despectiva como intencionada), pois amósannolo como unha persoa moi vingativa, con esa frase que lle fan dicir “enchede os carballos de vasalos” á que se lle responde “eu vivo dos vasalos, non dos carballos”.

Ao Mariscal débeselle a fundación do porto de Masma, que dito así soa, porque o é, moi esaxerado. O que Pardo de Cela leva a cabo é a apertura dun porto para a exportación de madeira, fóra do control impositivo existente nos portos de Viveiro ou Ribadeo. Antes de poder saír unha nave cargada de madeira deses portos tiña que aboar unha cantidade en concepto de impostos; pero de facer a carga no porto do Masma non debería ter que abonar nada, o que, aparte de convertelo en porto ilegal tamén o converte nun porto moi atrativo.

As denuncias de ambos portos ante os Reis Católicos provoca que estes lle envíen unha carta ao Mariscal na que se pode ler: “Vosotros,  por vuestra propia abtoridad e syn mi liçencia e mandado... avedes fecho e abyerto puertos nuevos e fecho carga e descarga de navios e barcas e fustas en la Masma e Vares a su grand agravio e perjuysio del puerto de dicha villa ... e muy gran danno e menoscabo de las mis alcavalas e rentas e tributos reales ... por que vos mando ... que d’aqui adelante non fagades nin consyntades fazer el dicho cargo e descargo en los dichcos puertos de Masma e Vares que asy diz que nuevamente avedes abyerto” (Ferreira Priegue, 1988: 117, nota 244).

Outra imaxe, tamén moi intencionada, e a que transmite nas súas palabras o bispo de Mondoñedo, don Gonzalo Gutiérrez de Mantilla. O prelado escribía ao rei solicitando a devolución das xurisdicións eclesiásticas de Vilaronte e San Martiño, que, por mandato real, foran vendidas ao oidor Hernando Saavedra, do consello de Contaduría Maio da súa Maxestade, colaborador na Corte.

O bispo Mantilla, en 1595, alertaba ao rei do perigo que corría se o porto de Foz caía en mans, por venda, dos herdeiros do citado oidor, e alertábao coa lembranza daquel enfrontamento entre o poder real e o Mariscal “y de un puerto seguro para fortificarse, tener y recibir navios podrian llebantarse, pues no es cosa nueba. Se ha visto en tiempo del rey don Fernando y del emperador Carlos, visabuelo y abuelo de Vuesa Magestad, que en estos reinos se llebantaron bandos y hubo comunidades y esto procedio de que los señores se hallaban poderosos y tenian sus casas fuertes”. E aí é cando aparece a figura do noso protagonista, cando o bispo, lembrando os sucesos acontecidos había un século, di “y en este reino de Galicia el mariscal Pedro Pardo, Pedro Bolano y Pedro de Miranda, con solo tener el uno un penasco en un monte, a donde se acogia, y el otro un castillo en la ribera del rio Miranda y el otro una fortaleça tiraniçaban la tierra y no havia cosa segura”.

Do Mariscal díxosenos (e non imos entrar en si é, ou non, certo) que levaba, irregularmente, moitas propiedades do cabido de Mondoñedo; pero non so do cabido, pois o mosteiro de Vilanova de Lourenzá tamén lle cedera (voluntaria ou coacionadamente) certas propiedades. Así vemos como lle conceden “os lugares de Galgao e de Quende e Benbibre e que son do dito moesterio conto dos os vasalos et moradores en eles et con todo o sennorio çevil e criminal”. Como condición esíxenlle que “abedes de sair en defensa de nos, os suso ditos e de nosos subçesores e dos vasalos do dito moesterio”, isto acontecía o 25 de outubro de 1464.

Nesa mesma data dona Sabela de Castro, muller do Mariscal, recibía do mosteiro de Vilanova “o noso Çeleiro de Marinnaos que he do dito moesteiro con todos los vasalos e moradores nel e con todo o sennorio civil e creminal”. A razón deste aforamento debíase a actitude do Mariscal en favor do convento, ou así dicían os monxes “avedes feito e fasedes manter defenso a este dito moesteiro e a nos, los suso ditos, e entendemos que faredes eso mesmo de aquí en adeante”. Non sería tan mala a relación entre o Mariscal e o convento.

 

As tornas cambiaron co paso do tempo e o Mariscal pasou de ser aquela figura xunto á que se quería estar a un apestado do que se fuxía, e máis, se combatía.

No primeiro dos casos estaría García González, que o 10 de novembro de 1513 solicitaba executoria de fidalguía (Arquivo da Real Chancelería de Valladolid. Pergameos, caixa 42, 10). Neste tipo de documentación, para demostrar que se era fidalgo, levábanse varias testemuñas (fidalgas) que acreditaban que o demandante era fidalgo,  pero que tamén seu pai e avó o foran.

Na do mencionado García, veciño de San Pedro de Labrada, aparece declarando Pedro Grada, fidalgo, veciño de Labrada e de 80 anos, que afirma ter coñecido a García González había máis de 30 anos e que “despues lo vio venir por espacio de veynte años poco mas o menos con el mariscal Pedro Pardo de Çela, le servia como peon”.

Abundan máis os exemplos do segundo dos casos, dos que loitaron contra do Mariscal no cerco da Frouxeira.

Exemplos son os casos de Afonso Arias de Viladaide (San Cosme), que en 1488 preiteaba pola súa fidalguía, e do que aseguran que participara na toma da Frouxeira “otro sy dixo que savia que al tiempo (roto) Pedro Pardo en la fortaleza de (roto) Alonso Arias, quien contendia en el dicho pleito, fuera con ellos i sirviera en el cerco ciertas tenporadas fasta que se acavara el dicho çerco i que asimismo vio que en el tiempo donde Alonso Lopez de Haro,  que a la sazon era gobernador en el dicho Regno, llamara a estas gentes para el combate de Villa Juan que el dicho Alonso Arias, el viejo, padre del dicho Alonso Arias, fuera a servir al dicho combate con otros vecinos de la dicha feligresía de Sant Cosme” (Arq. Real Chanc. Valladolid. Pergameos, Caixa 3,1 1488, 5 de xuño).

Tamén está o caso de Diego Pérez, veciño de San Cosme de Barreiros, que preiteaba o 7 de xuño de 1496. Del dirá Fernando Pérez, fidalgo de Celeiro de Mariñaos, “que savia i viera este testigo que quando don Fernando de Acuña gobernador del dicho nuestro Regno de Gallizia toviera çercada la fortaleza de Froseyra donde estaba cercado el mariscal Pedro Pardo, que fuera el dicho Diego Perez en nuestro servicio al cerco de la dicha fortaleça servir en el dito cerco ciertas tenporadas”( Arq. Real Chanc. Valladolid. Pergameos, Caixa 19,6. 1496, 7 de xuño).

Ou o caso do fidalgo Fernando Basanta, quen no ano 1506 inicia preito para demostrar a súa fidalguía (Arquivo da Real Chancelería de Valladolid, Sala de Fidalgos, caixa 465, 4). Mais non será ata o ano 1513 en que consiga unha executoria do preito sobre a súa fidalguía. (Arquivo da Real Chancelería de Valladolid, Rexistro de executorias, caixa 284, 4).

Entre as testemuñas presentadas figura Xoán Mariño, un fidalgo de 80 anos e veciño de San Cosme de Barreiros. Na súa declaración afirma “oyera dezir que Juan Basanta, abuelo deste que contendia, avya ydo a la guerra de Aryza a servir como fijodalgo e a visto este testigo a este Fernan Basanta a servir a la guerra de Pena Flora (Frouxeira) con sus hermanos como fijo dalgo”.

Campeonato de loita medieval. Belmonte, 2014

Tamén está o caso de Alonso Vidal, fidalgo de Santa Cilla, que o 7 de xullo de 1508 solicitaba executoria de fidalguía. Nela alegaba que os seus antepasados foran fidalgos e que el acudira, “como ome fijodalgo a servir con los otros omes fijosdalgo de aquella tierra por mandado del governador al çerco de Villajuan i a pena Froxera”.

Da fidalguía do avó de Alonso Vidal, o fidalgo Alvar Alonso, fala Xoán de Losada, un fidalgo de 65 anos e natural de Romariz, do que di  oyera descir por fama publica al mariscal Pedro Pardo i a Vasco Lopez de Rio i a Ruy Lorenço de Adelan i a otros de aquella tierra que eran mas antiguos que este testigo i desta que ellos avian conosçido al dicho Alvar Alonso i que fuera ome fijodalgo” (Arquivo da Real Chancelería de Valladolid. Pergameos, caixa 36, 2. 1508, 7 de xullo).

Rematamos esta relación, que é moito máis completa, co caso de Xoán de Luaces, veciño de Vilamor (Mondoñedo), preiteaba pola fidalguía, alegando, entre outras cousas, unha testemuña que “Viera al dicho Diego de Luaçes, padre deste que contiende yr a la guerra de Froxera i a la de Villa Juan donde fueran llamados los omes fijosdalgo del Regno de Galicia” (Arquivo da Real Chancelería de Valladolid. Pergameos, caixa 28, 12. 1510, 27 de abril).

Polo que puidemos ler nas declaracións das testemuñas o cerco do castelo da Frouxeira existiu, prolongándose no tempo en varias campañas.

Eses distintos ataques e defensas provocaron mortos e feridos. En honra dos primeiros o comandante das tropas asaltantes, Mudarra, funda na igrexa de San Martiño de Mondoñedo o altar de Santa Catarina “que hizo azer Mosieur Mudarra que tomo a Pena Frolseyra por su Alteza”. Como contrapartida a esta fundación ordenaba “que se dixesen en la dicha capilla e altar todos los lunys de cada mes el primero lunys de cada mes una misa cantada con su bigilia e responso por las animas de ciertos que murieron e se enterraron alli sobre el cerco de la dicha Frouseyra”.

No ano 2013 o profesor Eduardo Pardo de Guevara sacaba á luz un estudio acompañado dunha transcrición do testamento do Mariscal Pardo de Cela. Gracias a ese traballo sabemos que o Mariscal fora executado a principios do mes de outubro do ano 1483 e non o 17 de decembro, tal e como se pensaba ata agora.

Este interesante traballo sirve de base documental para a relación nominal de propiedades que agora sacamos.

Propiedades en San Martiño de Mondoñedo.

No testamento podemos ler a seguinte manda: “Yten desenbargo al monesterio de San Martinno de Mondonedo, los benefiçios de Abadin et Recaree et San Romao de Villaestrofe que yo lleve del dicho monesterio, et mando a mis herederos, so pena de mi maldiçion, que nunca los demanden”. Isto estanos a falar da devolución deses tres beneficios ao seu lexítimo dono, o mosteiro de San Martiño, o que, por outra banda, tamén nos informa de que, en certa medida, o Mariscal se apoderaba de propiedades pertencentes á igrexa.

Outra das mandas que fai referencia a San Martiño ten como protagonistas aos membros da familia Conde. Nela podemos ler: “yten desenbargo la casa de San Martinno a los hijos de Gonçalo Conde, et que me paguen çinco mill maravedis que me deben, et demanden dos mill a Lopo do Rio, que yo le tome de mas, que mande que se los diesen”. Resulta moi habitual poder ler nos testamentos como se reclaman débedas ou se informa aos herdeiros das débedas que se teñen contraídas.

Propiedades en Marzán.

Neste lugar o Mariscal posuía o casal de Marzán “Yten mando al dicho monesterio de San Martino dos reales o sesenta maravedis de cada un anno por lo meu casal et heredades de Marçan et que me digan de cada un ano una misa cantada el dia de San Pedro et en su altar”.

No apeo, realizado en 1540, e que se conserva no arquivo catedralicio de Mondoñedo, das  propiedades pertencentes ao mosteiro de San Martiño podemos ler que na declaración de Diego Carballal faise mención a que no Prado da Lama (Marzán) o mosteiro de San Martiño posuía un finca coñecida co nome de Os Fornos, que levaba catro choupíns, entre as súas lindes aparecen varios prados: “uno de Pero Mariño y en otro de Francisco Palmeiro que fue de la caseria del Mariscal e de otra parte en heredad de la caseria de Villamayor del dicho Cabildo”. Ven sendo a mesma que se menciona no testamento.

Nese mesmo apeo infórmasenos da extensión da referida casería “Que en la referida feligresia de San Martin tenia el Monasterio la Telleira, en que se hace la Teja, con heredades en la Veiga do cura, que esta en medio de la feligresia compuesta de 8 ò 10 tarreos de 10 o 12 choupines, con otras muchas heredades, con nombre de la casaria de Marzan, sitas en la Veiga de Lourido de llevar siete o ocho choupines de sembradura”.

Propiedades en Santa Cilla.

Yten desenbargo a Roy Basquez, canonigo, la parte del benefiçio que le cabe de Santa Çeçilia, de quel es clerigo, con el pan de oganno que le pertenesçe”. Volvemos a ver outra devolución de beneficios eclesiásticos que levaba o Mariscal.

 Propiedades en Vilaxoane.

Yten mando a Gonçalbo Yannes, canonigo, lleve un tonel de vino que eu tenno en Bilajuane en satysfaçion de una meda que le tomey en Bilarmea, et le pido perdon por amor de Dios”. Aínda que poñemos propiedades nada nos fai pensar que ese tonel de viño proceda de viñas pertencentes ao Mariscal que estivesen sitas en Vilaxoane.

Aquí rematamos esta relación de cousas que non sabía sobre o Mariscal. Da cadea co que foi preso, e que recibiu o nome da Mariscala, ou do que dixo cando lle cortaron a cabeza xa falaremos noutro capítulo; porque iso, iso xa é outra historia.