Buscar este blog

miércoles, 27 de julio de 2016

O CONCELLO DE FOZ NO MES DE XULLO DO ANO 1936.

1934. Grupo de focegos diante do bar Capitolio. Cartel das xornadas de hª local da Pomba do Arco 2016.
Rematada a celebración en honra da Virxe do Carme o pobo de Foz preparábase para celebrar o día de Galicia, o Santiago. Polo peirao podíase ver pasear a Eduardo Abril Carnicero, encargado da administración da aduana focega, tal vez imaxinando a posibilidade de crear un cadro dramático con rapaces e rapazas de Foz. No mes de outubro dese ano cumpriría o seu soño, dirixindo un grupo de teatro que representa, no Salón Cinema de Mondoñedo, a obra “Los cuatro caminos”. Pouco podía sospeitar o señor Abril que o local da Aduana se convertería, nese mesmo mes de outubro, nun improvisado taller de confección de roupa de inverno, dirixido por Ramona Docampo de Santiso, que, con eficacia, confeccionaban prendas para as tropas subversivas.

Pouco podía imaxinar Xesús Cageao, o emprendedor - empresario focense, cómo ía rematar a grandiosa presentación que estaba a preparar para a súa derradeira empresa, o “Teatro Cageao”.

O xornal El Progreso (9 de xullo do 1936) infórmanos amplamente dos preparativos da fastuosa presentación en Foz “El Día de Galicia y festividad del Apóstol Santiago, el próximo 25, se inaugurará en la pintoresca villa de Foz el nuevo “Teatro Cageao”, de Jesús Cageao, situado en la carretera de la Costa. Es el nuevo coliseo un edifico esbelto y elegante. Tiene una capacidad para más de mil localidades. En uno de sus costados, sobre el pueblo, lleva el edificio una amplia terraza de nueve metros de largo por nueve de ancho, y hacia la parte posterior, sobre el escenario, una vistosa galería, abierta sobre la belleza de la ría y atalayando las incomparables perspectivas del Golfo del Masma. El aspecto de la sala es a la vez de una sencillez y elegancia no carente de un modernismo de buen tono. La celebrada agrupación coral “Frores e Silveiras”, que dirige el veterano y laureado maestro Luis Junquera, se trasladará el próximo 25 de Lugo a Foz, para, con una gran fiesta de arte, inaugurar el nuevo teatro fozense, dando dos conciertos, uno por la tarde y otro por la noche. Acompañando al medio ciento de coristas que integran dicha colectividad gallega, de la cual es presidente de honor nuestro gran poeta de la montaña Noriega Varela, a quien en Foz, tanto se quiere y admira, vendrán numerosos excursionistas de Lugo.

Teatro Cageao, parte traseira. Sacado do folleto da inauguración da nova librería Bahía.
Sabemos que la cultural deportiva fozense está al habla con destacados elementos futbolísticos del Sporting Club de la capital de la provincia, para organizar, antes del concierto de la tarde un animado partido de balompié en el campo de Ramos, de la alegre villa marinera. También sabemos que la C.I.T. de Lugo acaso aproveche la magnífica ocasión que se le brinda para realizar su proyectada visita a la antiquísima iglesia catedral de San Martín de Mondoñedo, cuyo monumento nacional levántase a tres kilómetros de Foz, frente a la famosa Fronseira, último baluarte del mariscal Pardo de Cela. Los excursionistas lucenses podían visitar San Martín por la mañana, antes de comer, para a la tarde asistir a los distintos actos que en honor de los lucenses Foz prepara. “Día de Lugo” llaman ya los fozenses al próximo 25; y esto da idea del entusiasmo que la excursión lucense aquí ha producido y dada la cordialidad con que los excursionistas serán recibidos. A este entusiasmo y a esta cordialidad es de esperar responda Lugo, con la misma animación y cariño.
El coro “Frores e Silveiras” y el Centro de Iniciativas y Turismo son los llamados a encauzar y organizar lo referente a esta simpática excursión.

Nada de todo isto se puido levar a cabo, a guerra trunca todos estes plans, e a presentación do novo cine teatro correo a cargo dunha película de cine.
Margarida Ledo Antón; "Fotografías desde donde el mundo se llama Galicia", Revista Latina de Comunicación.
Outro tema no que se andaba a cavilar pola Mariña de Lugo era a celebración da III Volta a Galicia, neste percorrido a cidade de Viveiro aspiraba a converterse en final de etapa. Para levar a cabo tan grandioso evento fórmanse unha serie de comités locais, compostos por persoas vinculadas ao deporte, que teñen como fin solucionalos problemas que o paso da Volta a Galicia poda ocasionar : “San Miguel de Reinante: Presidente don Isidro Martínez Murias; vocales: don José María Vaamonde y don José María Iglesias.Foz: En este pintoresco pueblecito quedó encargado de formar Comité el destacado deportista don José Mel, persona que goza de gran prestigio, viejo colaborador de la Vuelta en anteriores ediciones”. (El Pueblo Gallego, 1936, 14 de xullo).

O Comité local de Viveiro aspiraba a que a súa  cidade se convertese en final de etapa da volta do ano 1937: “el Comité local de Vivero ha solicitado ya que se incluya a esta localidad como final de etapa para la Vuelta del año 1937, pouco se podían imaxinar o que ía acontecer. Al frente del Comité de Vivero figura el buen vigués y gran galleguista Xavier Soto Valenzuela, actualmente teniente alcalde de la pintoresca villa lucense, lo que por si solo constituye una garantía de que Vivero responderá cumplidamente al llamamiento del Comité Central”.

Soto Valenzuela era edil en Viveiro e foi un dos cinco republicanos viveirenses fusilados o día 17 de decembro de 1936.

Anteriormente mencionamos a don Xosé Mel como unha das persoas impulsoras da volta ciclista a Galicia, sobre este home podemos dicir que nace no Valadouro e que en 1920 formaba parte da comisión de festas do seu pobo “los distinguidos escolares don Benito Cancio y don José Mel Pérez”. Tras rematar os seus estudos de medicina exerce o cargo de médico no concello de Abadín, polo menos entre os anos 1924 e 1925, tal e como podemos ver nos xornais El Ideal Gallego (1924, 6 de febreiro) e El Progreso ( 1925, 10 de novembro), respectivamente.

No ano 1929 aparece formando parte da xunta inspectora do Pósito de Pescadores de Foz, compartindo cargo co cura párroco Xosé Louro  e co mestre Manuel Lugilde.

Tres anos despois, en 1932, Mel ocupaba o cargo de médico do Pósito de Pescadores: “para cuyo desempeño fue designado con 3000 pesetas anuales el culto médico de esta villa don José Mel”, ( El Progreso, 1932, 22 de abril).

Era un home amigo da cultura e así o vemos dando un discurso en Adelán con motivo da inauguración da casa escola desa parroquia “que acaba de construír la Sociedad del Valle de Oro de la Habana”, na súa intervención Mel falará “de la labor ímproba de los emigrados gallegos en América”, (Vallibria, 1933, 12 de novembro). Tamén o atopamos colaborando economicamente  no ano 1934 para a realización do monumento en honor a Concepción Arenal, aportaba Mel a cantidade dunha peseta, a mesma cantidade foi aportada por Xesús Cageao. Mel será o primeiro alcalde republicano, elixido democraticamente, co que contará Foz, por esta razón pasarase case que dous anos na cárcere de Monforte, compartindo celda con outros represariados galegos.

Este era o ambiente que se vivía en Foz, as ansias e desexos dos focegos e focegas deixarán de ter importancia despois do fatídico 18 de xullo do ano 1936. Esa data cambiará todo e condicionará a vida, o traballo e a cultura dos focegos ao longo de 39 anos.



sábado, 23 de julio de 2016

O FOZ DE 1936 ATA O MES DE XULLO.

Vista  da ribeira de Foz. Libro: Foz, 101 fotos para a lembranza.

Pouco podían imaxinarse os focegos como ía cambiar este ano as súas vidas, como as festividades, a convivencia e as relación tanto laborais como sociais ían variar, para peor, despois do mes de xullo de 1936.

Foz comezaba ese ano con fame, se ben este ano agravada pola crise mariñeira. Os homes do mar non podían faenar debido ao mal estado do tempo, temporais azotaban estas costas obrigando aos barcos de pesca a quedar en porto: “Las lanchas llevan amarradas dos meses, pues la crudeza del tiempo no permite hacerse a la mar. La miseria se ha adueñado de muchos hogares, y se pide con urgencia el envío de socorros. Más de cien trabajadores se han manifestado públicamente y enviaron al ministro de Trabajo un telegrama pidiéndole intervenga cerca del Gobernador Civil, del Ayuntamiento y del contratista de obras para que formen turnos y comience la inmediata construcción del espigón, cuyas obras ya han sido subastadas.El telegrama termina diciendo: “Cuando el temporal arrasa los sembrados, la caridad oficial acude en auxilio de los necesitados; en cambio, cuando la crudeza del invierno obliga a amarrar durante meses enteros las lanchas de los pescadores, nadie piensa en remediar la triste situación de los pescadores”. El Sol, 1936, 18 de xaneiro).

No mes seguinte, coincidindo coa visita que o misnitro de Traballo e Xustiza, Manuel Becerra Fernández, realiza a Lugo, varias delegacións municipais marchan a capital a entrevistarse co ministro. Unha delas era a focega: “integrada por representantes del Pósito de pescadores, comercio, sociedades de socorros, puerto, Liga Popular y otras entidades de Foz, para pedir al señor Becerra su apoyo con objeto de que Foz pueda contar con la Casa del Pescador, institución necesaria para la simpática villa costera, ya que siendo numerosa la población de pescadores de Foz, precisa de una entidad que sirva para aunar los esfuerzos de todos.Se le pidió al ministro, que con cargo al presupuesto para combatir el paro obrero, se conceda una subvención destinada a contribuir esta Casa del Pescador”. (El Pueblo Gallego, 1936, 8 de febreiro). No mesmo número deste xornal infórmasenos da morte do comerciante focense Constantino Vázquez, quedáballe viúva, Dolores López, e os seus fillos Constantino, Segundo e Tareixa.

Ministro Manuel Becerra Fernández
Este xornal contaba tamén a noticia da próxima inauguración da nova estación telefónica en Cangas: “EL TELÉFONO EN CANGAS. Recién inaugurada la estación telefónica de Fazouro, pronto se abrirá este importante servicio público en el pintoresco pueblo de Cangas de Foz”.


Anteriormente mencionamos a visita do ministro de Traballo e Xustiza a Lugo, visita que se encadraba dentro da campaña electoral que se estaba a desenvolver. Tamén dentro desta campaña son as noticias que aparecen nos xornais relativas aos favores concedidos polo mencionado ministro. Como non podía ser doutra maneira Foz recibira algún destas dádivas ministeriais: “dique de defensa de la margen izquierda de la ría de Foz; espigón de abrigo para embarcaciones menores en Foz (…) almacenes en los puertos de Vivero y Foz;  instalación de alumbrado en Vivero, Foz y Cillero; torre baliza de la peña de la Rapadoira en el puerto de Foz; hormigonado de la carretera de acceso al puerto de Foz”. (El Progreso, 1936, 11 de febreiro).

Dentro desta campaña electoral atopamos un longo artigo de Francisco Maañón: “La jornada electoral del 16. Toda la semana pre-electoral un equipo de jóvenes propagandistas, realizó una activa y democrática campaña a facor de la candidatura popular del benefactor de Foz don Manuel Becerra. Profusión de rótulos y pasquines alusivos a los beneficios dispensados a Foz por el ex ministro de trabjo, campeaban sobre los muros de los edificios y el pavimento de las calles. El sábado circuló por toda la villa un manifiesto de Salgado Toimil vibrante de amor al pueblo. Tod hacía presumir un triunfo rotundo entoda la línea, a favor de la candidatura popular que tirios y troyanos manifestábanse dispuestos a apoyar. Hasta los elementos caciquiles que se dicen derechistas, como antes se dijeron azañistas, afirmaban darían un puesto de preferencia en sus candidaturas al señor Becerra, a quien fueron a saludar y pedir mercedes, en su última visita a Lugo, por cierto en comisión aislada de las genuínas representaciones del pueblo. No se atrevían a oponerse a este estado de opinión  abiertamente, aunque desde sus covachas embozadamente se les veía maniobrar, celebrando reuniones a altas horas de la noche y trotando por las corredoiras aldeanas de puerta en puerta, coaccionando con amenazas y engaños la conciencia ciudadana y pegando pasquines para el pueblo arracarlos mas tarde. El que esto escribe, uno de los jóvenes que levantó la bandera por Becerra, incluyó en las candidaturas de coalición republicana, a dos candidatos de derechas por que los elementos predominantes en los demás colegios rurales habían prometido apoyar en sus respectivos feudos en candidatura cerrada al señor Becerra. Pero viene el domingo de la elección, y faltando a lo más sagrado del caballero, la palabra, descaradamente ya ponen en juego todas sus viejas mañas de prostituidores del sufragio, repartiendo a las peurtas de los colegios papeletas de doce nombres en las que el valedor de Foz figuraba en el duodécimo lugar, con vistas al engaño de la ignorancia de las mujeres y del votante analfabeto, y otras en las que el señor Becerra no aparecía para nada. Todo esto descaradamente, arrebatando a los electores inconscientes las candidaturas que llevaban con el nombre del señor Becerra y suplantándolas por otras monarquizantes, sin temor a las sanciones legales que la Ley señala para estos delitos. El Fazouro y en una de las secciones de San Martín, hubo sendos pucherazos, siendo detenidos los individuos que componían la mesa del primer colegio citado.(…) En Foz muchos electores no pudieron emitir su voto, por no estar sus nombres consignados en las listas y por figurar con alguna letra cambiada, dándose el caso peregrino de que casi todos a quienes ocurrió la privación de su derecho a votar fueron gentes de la acera de enfrente al bloque caciquil.
A pesar de los atropellos de que fue víctima la candidatura del único diputado benefactor de Foz, ésta salió en primer  lugar en cinco de los nueve colegios en que Foz está dividido electoralmente.(El Progreso, 1936, 22 de febreiro).

Antón vilar Ponte
No mes de marzo Foz acolle a triste noticia do pasamento, o día 4 de marzo, de Antón Vilar Ponte, un home moi querido no pobo polas súas múltiples actividades e participacións culturais:FOZ. LA MUERTE DE VILLAR PONTE. Produjo sentimiento en esta villa la noticia del fallecimiento del gran periodista gallego.  Villar Ponte había vivido años de juventud en Foz, donde, en colaboración con el poeta de la montaña, Noriega Varela y del vista de Aduanas, don Camilo Cela, lanzó a la calle un periódico satírico titulado “Guau, Guau”, que con su gracia restallante y mordaz era el terror de ciertos tipos pintorescos que nunca faltan en todo medio pueblerino, dando a este su fisonomía chabacana de farándula tabernaria. Para la “Hoja Literaria”, que la juventud de Foz publicó el año 1930 con motivo de las fiestas patronales de San Lorenzo, había tenido la gentileza de enviar en lengua vernácula un bello trabajo, vibrante de cariñosas nostalgias de esta tierra marinera que él llevaba en sus pupilas y en su corazón.
Descanse en paz el buen gallego y que su vida de luchador contra toda casta de malandrines, en pro del progreso y redención de Galicia sirva de ejemplo vivo a la juventud de hoy”. (El Pueblo gallego, 1936, 11 de marzo).

En Abril destacamos a labor o mestre Salgado Toimil, xa non no seu campo docente, senón no campo do servizo aos intereses focegos.
Así vemos como acude á capital do estado, coincidindo coas xornadas societarias de Maxisterio que se celebraban en Madrid, para levar a cabo certas xestións encamiñadas a lograr beneficios para o noso concello: “Salgado Toimil, realizó gestiones a favor de Foz. Acompañado de don Plácido Castro Pena y mediante audiencia solicitada por don Ramón Fernández Mato, quien por encontrarse enfermo, se unió a los focenses en espíritu, visitó al subsecretario de Trabajo señor Tafall, de cuyo amor a la tierra gallega logró la concesión de doce mil pesetas para remediar la crisis de trabajo que existe en Foz”. Estas doce mil pesetas tiñan como destino a realización do camiño que dende a estrada da costa subiría ata o camposanto de Foz. Mais tamén solicita outras doce mil pesetas para:” el mejoramiento del pavimento de la plazuela de la villa, prolongación del camino del Bar Capitolio a la playa y reparación de la fuente de Corveiro con la teminación de las obras del alcantarillado de la barriada de pescadores. La instancia fue presentada el 24 último y el 27 fueron concedidas las doce mil pesetas”.
Ramón Salgado Toimil
Outra labor que leva a cabo é a de interesar ao secretario xeral do Patronato de Turismo: “señor Bauer, por la antiquísima iglesia de San Martín de Mondoñedo, más visitada de extranjeros que de nacionales. Tal vez el mal camino que al histórico templo conduce pase a formar parte del plan del Patronato”.

Mais tamén se preocupa polo estado económico das escolas e así descubre que: “En el ministerio de Instrucción se enteró de que la escuela de Fondos, que regenta, posee un capital de trece mil pesetas que debe obrar en la Junta provincial de Beneficencia de Lugo, cosa que en Foz todos ignoraban  y cuyo interés deben invertirse en fines de beneficencia escolar. Igualmente ocurre con la escuela fundación de Fazouro que cuenta con cuarenta mil pesetas de capital.
Como presidente del consejo local, el señor Salgado Toimil está decidido a aclarar estas situaciones de abandono y a que no se detenten los derechos de los niños a beneficiarse de esos capitales fundacionales”. (El Pueblo Gallego, 1936, 7 de abril).

Salgado Toimil, defensor acérrimo das liberdades e da cultura tivo que cambiar o seu discurso tralo alzamento militar do mes de xullo, pasando a converterse na voz cultural do novo réxime. Como vemos había que adaptarse, se querías sobrevivir, ás esixencias do novo réxime.


jueves, 7 de julio de 2016

A SERPE QUE VIVÍA EN SAN MARTIÑO DE MONDOÑEDO.


Contábame un bo amigo, ao que lle gusta recoller historias de vellos, que na parroquia de San Martiño de Mondoñedo lle narraran a historia da Furada da Serpe. Segundo contaba a lenda en San Martiño había unha serpe de longas dimensións. Vivía o ofidio nun monte ao que chamaban da serpe, hoxe en día continúa empregándose este nome, dentro dunha fonda e longa furada. Gustáballe a serpe saír a bebela auga ao río Centiño, “mira si era grande a serpe que mentres que a súa cabeza bebía no Centiño a súa cola aínda non saíra da furada”, e tamén merendarse algún que outro animal do contorno, en especial burros que atopaba pastando. Os veciños da parroquia, fartos de perdelos seus animais e de soportalo medo á serpe, decidiron matar á funesta serpe, pero claro, enfrontarse directamente ao animal podía ocasionala morte de varios parroquianos, por iso idearon un plan. Preto da saída da Furada da Serpe ataron un burro que embrearon previamente, outros afirman que ía coas alforxas cheas de pólvora. Cando a serpe saíu e veu o burro comeuno, nese mesmo intre os veciños prenderon as antorchas que levaban e lanzáronas sobre a brea que lle caera ao burro, o lume prendeu enseguida e correu seguindo a senda marcada pola brea ata as mesmas fauces da serpe, que estaba a tragar, nese mesmo intre, ao infausto burro. O lume espallouse pola boca e polo corpo da serpe que acabou sendo devorada polo lume purificador que liberou aos veciños de San Martiño de tan horrible animal.

Se consultamos a páxina Toponimia de Galicia, poderemos ver que na parroquia de San Martiño aparece un topónimo co nome A Furada da Serpe, sita no monte coñecido como da Serpe. Trátase, segundo esta páxina, dun terreo clasificado como accidente terrestre, cova, sendo as súas coordenadas as seguintes: X 635302.625096146 e Y 482178.06823161.
Realmente do que se trata é dunha mina a ceo aberto, probablemente de ferro, que se abre nun monte. Non é o único caso en San Martiño, xa que por detrás da catedral está a explotación mineira, a ceo aberto, dos Castros e as galerías, probablemente alto medievais, coñecidas como o Cano dos Mouros.





Vista en mapa da mina a ceo aberto coñecida como A Furada da Serpe
Tal vez esta lenda son sexa tan famosa como a do dragón que vivía no monte do Pico Sacro (Boqueixón) ou como a da lenda da Cova da Serpe, que recollía Leandro Carré Alvarellos na súa obra Las leyendas tradicionales gallegas, (Espasa-Calpe, Madrid, 1983).

A historia que se narra nesta lenda ten lugar en San Paio de Narla, concello de Friol, e nela dásenos conta dos amoríos da filla de Lopo de Seixas, señor do castelo de San Paio, e dun labrador. Para poñer freo a tal desmán o señor do castelo ordena a varios escudeiros que se armen e saian na busca dos amantes, coa terminante orde de devolver ao castelo, sa e salva, á súa filla e de dar morte ao labrador.

Debuxo dun dragón nun documento de 1513
Os amantes, informados das crueis intencións que os escudeiros traían, deciden agocharse nunha cova. Mais o peor estaba por chegar porque nesa cavidade vivía unha xigantesca serpe que atacou ao labrador, este, por moito que se defendía, non puido vencer ao ofídio. A filla do señor de San Paio comezou a berrar e aos seus berros acudiron os escudeiros de seu pai, que, despois de moito loitar, puideron dar morte á serpe maligna.

No blog oestrymnio.blogspot.com.es podemos encontrar un artigo, publicado o día 5 de outubro de 2013, onde aborda o tema da ofiolatría, culto dispensado ás serpes. Segundo o autor culto ás serpes aparece tamén, en abundancia, nas lendas irlandesas e britanas, algo que non nos debería de estrañar se temos en conta os contactos culturais que estas tres nacións mantiñan.

Se queremos coñecer o culto ás serpes ao longo da historia mundial e saber algo máis das insculturas con forma de serpe en dous castros galegos recoméndovos, encarecidamente, a lectura do artigo neste enlace:


Báculo do bispo Cebeira.
O  culto ás  serpes non pertence tan só ao mundo prehistórico senón que foi algo que, culturalmente, soubemos conservar.
Temos dous exemplos desta conservación no mundo iconográfico eclesiástico, estoume a referir aos báculos do bispo Gonzalo (1070 a 1108, San Martiño de Mondoñedo) e o do bispo Paio de Cebeira (1199 a 1218, Ribadeo). 


Este último trátase dunha obra que se realiza en Limoges  entre fins do século XII e principios do XIII. A peza apareceu dentro do sartego do bispo Cebeira, que se atopa na vila de Ribadeo. Trátase dunha peza “que tiene 32 centímetros de largo, 15 de diámetro en la voluta y 8 de ancho en el nudo, fue realizada con los materiales habituales en la producción lemosina: cobre dorado, cincelado y esmaltado en champlevé, con incrustaciones (…) la voluta remata en forma de serpiente y sirve de marco a la escena de San Miguel luchando contra la bestia apocalíptica, que se manifiesta como un dragón o un saurio de dos patas y larga y retorcida cola (…) el nudo se forma con dos piezas semiesféricas achatadas, decoradas por estilizados dragones de dos patas y larga cola en relieve”.

Anaco de báculo aparecido en S. Martiño
En San Martiño consérvanse un anaco de báculo de características semellantes a este de Paio de Cebeira, trátase dunha peza de 14.5 centímetros de longo e 6.5 de diámetro no que”el nudo es calado y se decora con un motivo zoomorfo habitual en este tipo de piezas: saurios – que podrían ser lagartos de dos patas o dragones desprovistos de alas- de largo cuello, piel escamada y largas colas[1], tal vez, lembrando á serpe que vivira na Furada.    
    
 Anterior aos dous citados, e tal vez máis famoso ou polo menos máis querido, é o báculo do bispo Gonzalo Froilaz (San Gonzalo), nel atopamos, outra vez, á serpe como iconografía principal. A descrición facilitada polo profesor Izquierdo Perrín é a seguinte: “El báculo es de bronce dorado, cincelado, de pequeño tamaño; le falta una parte del nudo. Se conserva también el bastón de madera, aunque muy deteriorado. El nudo se decora con unos triángulos alternados y dorados que dejan en la zona central una especie de rombos; en sus extremos pequeñas molduras lisas dan paso al bastón y a la voluta. Esta es de sección hexagonal decreciente hacia el final en el que se ve una pequeña cabeza de animal con bola en su boca[2]. Sobre esta peza ten falado Bango Torviso no seu libro Galicia Románica, e sobre o animal que remata a voluta coida que pode representar a un dragón e da bola que mantén na súa boca “no seu estado orixinal sairía unha cruz”.

Báculo de San Gonzalo
O termo serpe quedou gravado na nosa toponimia e así: “Aún hoy en día la mención la serpiente es muy frecuente en la toponimia de Galicia y actualmente, entre otros, todavía se conserva en los siguientes lugares: Pozo da Serpe y Furna da Serpe (Vigo); Cabo da Serpe (Redondela); Rabuserpe (Moaña); Serpe (Poio);  A Serpente (O Grove); Cabo da Serpe y Cavadas da Serpe (A Lama); Cova da Serpe (Ferrol); Sobre a Serpe (Cedeira);  Cova da Serpe (A Laracha); Pena da Serpe (Moeche); A Serpe y Fonte da Serpe (As Somozas); A Serpente (Touro); Camiño da Serpe (Paderne); Cruceiro da Pedra da Serpe (Ponteceso); Serra da Cova da Serpe (entre las provincias de A Coruña y Lugo); Cova das Serpes y Rego das Serpes (Barreiros); Cal da Serpe (Viveiro); A Furada da Serpe y Montes da Serpe (Foz); A Serpentiña (Pantón); Val da Serpe (Manzaneda)”.
Mais tamén o termo serpe aparece como apelido, así acontece, e podemos ler, nun documento redactado en Santiago o 13 xuño de 1410 no cal se fai referencia a que os bens que pertenceran ao finado subcolector de Mondoñedo, Roi Fernández, deben de ser entregados ao bispo de Mondoñedo. Estes bens son: “o dito lugar de Vila Johanne, con todas suas casas, casares e chantados e ortas(…) que o dito mestrescola poseya enna fiigresia de Santiago de Foz[3]; o curiso deste documento é que entre as testemuñas aparece un tal Sancho Serpe.

Era tan natural o tema das serpes xigantes que non estraña a ninguén e así, por moito que nos estrañe hoxe en día, podemos ver que o feito de matar unha serpe xigante podía ser unha razón para xustificar unha fidalguía.

Dragón nun bestiario medieval galego
No ano 1496 Xoán González de Xestido, veciño de San Pedro de Labrada, preiteaba na Real Chancelería de Valladolid para reconquistar a súa fidalguía. Entre as testemuñas que presenta está Xoán Sanxurxo, un fidalgo de 60 anos e veciño da parroquia de Burela. Na súa declaración afirma que coñecera ao avó do demandante, chamado tamén, Xoán Gonzalez, o vello,  “y que oyera desçir a los dichos sus mayores y mas ancianos que su abuelo del dicho Juan Gonçales el viejo que se llamava (2) fisiera la iglesia de Sant Pedro de Miñotos, que llevara en su tiempo patronasco de la dicha iglesia y que asy lo llevaban sus parientes descendientes del dicho i que oyera desçir que tenia armas i caballo i tres fijos escuderos a caballo i que mataran una sierpe en la dicha feligresía de Miñotos, que comia los onbres i los ganados que al tiempo que la fueron a matar la dicha sierpe i la mataron”.


Como vemos o feito de crer en serpes xigantes era algo moi habitual na nosa cultura galega e mariñán.


















[1] Singul, F.: Báculos de Limoges para los prelados de Mondoñedo y Santiago. En Rudesindus. A terra e o templo, p. 229.
[2] Izquierdo Perrín, R.: De arte et architectura. San Martin de Mondoñedo, p. 57.
[3] Cal Pardo, H.: Tombo pechado da Catedral de Mondoñedo, nº 500, p. 477.