Buscar este blog

lunes, 29 de febrero de 2016

EMIGRADOS FOCEGOS: XOSÉ ESTÚA MARIÑA E VEREMUNDO ANDRADE. VILARONTE.

Vila María Adela. Vilaronte.
Cando se fala da emigración galega cara América vénsenos á mente a imaxe das casas dos indianos. Son estas a expresión do triunfo do emigrado naquela Galicia da fame.

Hoxe imos falar dun emigrado de Vilaronte que triunfou en Cuba, mais tamén doutro que marchou para mellorar o seu futuro e volveu peor do que marchara. Son os casos de Xosé Estúa Mariña e Beremundo Andrade respectivamente.

Se procedentes da Espiñeira entramos en Vilaronte veremos unha casa indiana chamada Vila Amadora, da que falaremos noutro artigo, un pouco máis arriba atoparémonos ante outra casa chamada Vila María Adela. Se o título da primeira edificación respondía ao nome da nai do emigrado na segunda responde ao da filla.

Xosé Estúa Mariña, nado en Vilaronte, emigra a Cuba na segunda metade do XIX. Descoñecémola data concreta, pero sabemos que no ano 1899 xa estaba en afincado na cidade de Cienfuegos. No xornal La Vanguardia atopamos unha noticia na que se pode ler: “para dedicarse al comercio de peletería y sus anexos se ha constituido en Cienfuegos una sociedad en comandita bajo la razón de Ruiloba y Compañía, de la que son socios don Torcuato Ruiloba, don Serapio Obregón Cuesta y don José Estua Mariña, y comanditario don Aquilino Velasco Razañano”. (La Vanguardia, 1899, 26 de xullo).

En pescudas posteriores  puidemos saber que a casa Ruiloba e Compañía especializárase na fabricación de luvas para choferes e para os campesiños que cortaban cana de azucre, entre outras cousas.

O triunfo económico de Xosé Estúa é o motivo que impulsa a outros veciños de Vilaronte a marchar cara Cienfuegos ou para Cuba. Exemplo desta atracción é o caso  dos irmáns Uxío, Xosé Ramón, Laureano, Emilio e Andrés Hermida Estúa, fillos de Amadora Estúa Mariña e polo tanto sobriños do noso protagonista.  Un destes emigrados, Uxío Hermida, será o promotor de Vila Amadora.

Outro exemplo da atracción de Xosé Estúa é o caso de Veremundo Andrade. Este home era natural da Espiñeira e traballaba como escribinte no concello de Foz. Non sabemos qué motivou a Veremundo para marchar, tal vez o escaso soldo, a ansia de prosperidade ou ben a labor dos promotores da emigración, os coñecidos como ganchos, que se dedicaban a nutrir ás empresas americanas de man de obra galega.

Detalle da fachada de Vila María Adela. 

O pai de Veremundo, Antón Andrade, buscou o apoio das súas amizades para conseguir un posto de traballo ao seu fillo en América. Antón, que  traballaba nas fábricas que na Espiñeira tiñan Xosé Reimunde e Damían López, debeu de acudir aos seus xefes para que mediasen ante Xosé Estúa. A mediación tivo éxito e Veremudo foi contratado. Non foi este un caso excepcional pois o noso protagonista, retornado xa en Vilaronte, dedicouse a fomentar a emigración a Cuba. O xornal La Provincia (1924, 22 de xaneiro) di que Xosé Estúa lograra conquistar: “una brillante posición económica en la isla de Cuba, siendo, ya de retorno en el regazo de su país natal, un generoso patrocinador de cuantos hijos de esta comarca marchan a las Antillas, a los cuales les presta cariñoso cobijo de protección y orientada guía”.

Un deles foi Veremundo, que marchou cara Cienfuegos no ano 1920, retornando á Espiñeira sete anos despois. A razón do seu pronto retorno non foi por facerse rico senón que volveu para morrer na súa terra: “Víctima de la terrible dolencia que tantas vidas jóvenes troncha y destruye, falleció en la Espiñeira en plena juventud, nuestro querido amigo don Veremundo Andrade, hijo primogénito del inteligente empleado de la Casa Reimonde y López, don Antonio, también estimadísimo amigo nuestro.

Hacía pocos días que el finado, herido ya de muerte, había llegado a casa de sus afligidos padres de retorno de la isla de Cuba, donde, hace siete años, era empleado de la importante casa comercial de Cienfuegos, Ruilova y Estua.

Las muchas y generales simpatías que en toda esta comarca goza la apreciable familia del malogrado joven, pusiéronse bien patentes, en los actos del funeral y conducción del cadáver al cementerio de Villaronte.
De Foz, de cuyo Ayuntamiento había sido inteligente escribiente antes de emigrar para América, fueron muchas las personas que acudieron a rendir testimonio de amistad y condolencia”. (El Progreso, 1927, 18 de febreiro).

O xornal El Correo Gallego (1927, 23 de febreiro) recolle esta mesma noticia e aparte do anteriormente mencionado di: “las merecidas y generales simpatías que el muerto y su atribulada familia gozan en toda esta comarca pusiéronse de manifiesto con motivo de los actos fúnebres realizados, pues de Barreiros, Foz, Alfoz, Lorenzana y Valle de Oro fueron muchas las personas que acudieron a Espiñeira a testimoniar su sentimiento”.

Mellor sorte tivera  Xosé Estúa. No  ano 1917 xa estaba retornado en Vilaronte, nesa data manda levantar a súa casa.

Xosé Estúa  era nomeado deputado provincial  no ano 1924: “del prestigioso indiano, hijo de Villaronte de este término municipal, don José Estúa. A fuerza de talento y laboriosidad tan frecuentes en nuestros hermanos emigrados, logró, en sus mocedades, el nuevo diputado conquistarse una brillante posición económica en la isla de Cuba, siendo, ya de retorno en el regazo de su país natal, un generoso patrocinador de cuantos hijos de esta comarca marchan a las Antillas, a los cuales les presta cariñoso cobijo de protección y orientada guía”. (La Provincia, 1924, 22 de xaneiro).

No libro titulado Casas de Indianos (Xunta de Galicia, 2000, páxs. 397 a 400) fálanos de Vila María Adela, da que nos di que é unha obra realizada no ano 1917 nun estilo arquitectónico coñecido como ecleticismo. Trátase dunha edificación de 118 m2, 3 plantas en alzado, 4 fachadas e que se atopa dentro dun solar de 3600 m2. Segundo as fichas técnicas realizadas polos irmáns Xulio e Alberte Peinó Álvarez para esta publicación a casa conta cun: “jardín indiano; camelias, magnolios, árboles plataneros y una singular especie conocida como árbol del pan, constituyen el exótico arbolado que se disemina en los más de 3000 metros cuadrados”.

Segundo as mencionadas fichas o proxecto da obra correu a cargo do arquitecto cubano “Emilio Basterrechea y cuyos planos se incluyen, fue importado desde La Habana por su promotor y rectificado por el tracista local Peregrín Estrellés”. Desconcértanos que se defina a Peregrín Estrellés como “tracista local”, pois este home, nado en Valencia no ano 1891 e morto na Coruña en 1981, formou con Antón Tenreiro o dúo de arquitectos que renovaron a arquitectura galega de principios do século XX.
Detalle da porta princial de Vila María Adela.

No libro de Chemi Lombardero Rico titulado  La huella de la emigración a América en el Cantábrico occidental fala do noso protagonista e de Vila Adela, da que nos di que: “fue construida también por una cuadrilla de obreros portugueses. La obra se terminó en 1917. En ella hay balcones y ornamentos de cemento armado. Bien pudiera ser asimismo factura de la familia Meira.(P. 153). Estase a referir aos irmáns Mera, un grupo de albaneis que, procedentes de Portugal, acabarán asentándose en Ribadeo e Foz. De Antón Mera fálanos Antón Niñe no seu libro Asilo Nosa Señora do Carme. A súa historia. Cando aborda o tema da construción do asilo di que foi obra do: “ contratista D. Antonio Mera – que acabará instalándose en Foz -, como xa se di anteriormente, é portugués, de Carreço (Viana do Castelo), e para a construción do edificio conta con varios obreiros portugueses. Entre estes encóntras D. Luciano Fernández Ramos, (tamén de Carreço), que tamén acaba casándose aquí e, actualmente, vive en San Martiño de Mondoñedo” (P. 15).

No mencionado libro de Chemi Lombardero tamén se nos di  que: “José Estúa Mariña, rico cubano retornado, compra en su pueblo de Vilaronte (Foz) los llamados Molinos de Río, donde instala un generador de electricidad para surtir a su parroquia”. (P. 137). Destes muíños chegará a enerxía eléctrica que permitirá alumear as casas de Vilaronte.

A derradeira noticia que temos sobre Xosé Estúa atopámola no xornal El Progreso (1940, 6 de xaneiro), nela  infórmanos da voda que ten lugar en  Vilaronte, o día 30 de decembro de 1939, entre “María Adela Estúa García, hija de don José Estúa Mariña y de doña María Antonia García Estúa, con el maestro nacional de aquella localidad, don Antonio Conde Costa”.  A cerimonia foi oficiada polo párroco de Vilaronte, Xesús Losada Ares, actuando como padriños o pai da noiva e Xenoveva Costa González nai  do noivo, “los invitados a la ceremonia fueron después espléndidamente obsequiados en casa de la novia”.

Como vimos a emigración, igual que acontece hoxe en día, sempre tivo dúas caras: a dos que volveron para dicir que triunfaron  e a dos que nunca retornaron.

Agora unha serie de fotos antigas de Cienfuegos sacadas da seguinte páxina web
http://www.azurina.cult.cu/index.php/identidad-e-historia/galeria/category/9-cienfuegos-siglo-xix?start=15






No hay comentarios:

Publicar un comentario