Buscar este blog

martes, 26 de marzo de 2019

DE TIMOS E TIMADORES NA MARIÑA.





Timar, aparte dun delito, é un arte. Non é sinxelo estafar, mantela mentira e convencer, ao incauto/a de que, por unha vez, a deusa fortuna tivo a ben mirarte.

Cando se tima hai que ter en conta os soños, os anhelos e os desexos das vítimas pois nuns casos debes de apelar a un sentimento de avaricia e noutros, simplemente, xogas coa inocencia.

Un caso de avaricia é o que lle acontece a un veciño de Fene, quen, gustosamente, entregara por carta a cantidade de 2500 reais a un señor de Valladolid.  Estes cartos eran para pagar a viaxe dese valisoletano ata o Ferrol, pois “ofrecía venir a designar el sitio, en los pinares de Tarrío, en que aseguraba hallarse enterrados 85.000 duros” (La Ilustración Cantábrica. 1882, 28 de febreiro).

Coa inocencia xogou un estafador coruñés, licenciado do exército, que cando veu que “varios quintos que se hallaban entretenidos contemplando el mar desde la playa de los Pelamios, vieron con sorpresa que un hombre que decía ser cabo de mar, les imponía la multa de dos pesetas por el delito de admirar una de las más bellas obras de arte de la naturaleza. Algunos incautos montañeses se dieron a correr, pero dos de ellos que quedaron en el sitio, después de recibir algunos bofetones de la mano del improvisado cabo de mar, tuvieron que darle dos pesetas, única fortuna que poseían”(Diario de Lugo,1884. 26 febreiro).

Na nosa Mariña, como non podía ser doutra forma, existiron timos; levados a cabo por homes e mulleres, tanto da Mariña como foráneos.

Vexamos agora algúns, conscientes, de que o número de estas estafas é maior.

No ano 1881 ingresaba no cárcere municipal de Mondoñedo “una mujer que al parecer perteneciente a la clase industrial, que intentó timar a otra, según oímos la cantidad de 500 reales”( El Correo Gallego. 1881, 14 de maio).

Seis anos despois o xulgado de Mondoñedo instruía dous sumarios “contra dos vecinos de aquella comarca por el grave delito de estafa a unos gitanos en la feria de San Lucas”( Crónica de Pontevedra. 1887, 28 xuño).

O ano 1892 é a data na que maior número de estafas puidemos atopar na prensa. Non son moitas, tan só tres (sen descartar que existan máis), pero son moi interesantes.

Comecemos pola que ten lugar no concello de Lourenzá a principios do mes de marzo. Nesta estafa hai unha mestura de inocencia e confianza con avaricia. Son varios os veciños de Lourenzá os afectados.

Os feitos tiveron lugar cando varios gandeiros da localidade “entregaron hace unos días a un sujeto llamado José Cuadrado, tratante en ganado, 18 bueyes con objeto que los vendiera en la feria que se celebró en Betanzos el día 1º.
Parece que en la misma no pudo realizar la venta, y entonces el Cuadrado se embarcó con los animales en el tren, con dirección a Madrid, en donde consiguió enajenarlos.
Los citados vecinos de Lorenzana esperaban que el tratante les abonaría la cantidad producto de la venta, pero hasta hoy aún no han recibido noticia alguna de él, ignorando su paradero” (El Eco de Galicia.1892, 10 marzo).


No caso que imos contar agora, que ten lugar no Viveiro do mes de abril, tamén se xoga coa confianza que a xente, inocentemente, deposita nun estafador.

A mediados do mes de febreiro chegara á vila do Landro un reloxeiro ambulante chamado Jean Maríe Rives. Comezara a traballar na habitación, que tiña alugada na pousada, compoñendo reloxos. Os prezos polos arranxos non eran elevados e o resultado moi aceptable, por iso a súa fama foi medrando por Viveiro, “poco después arrendó en aquella villa al señor Donapetry una tienda de su propiedad, situada en la calle de Pastor Díaz y corrió entre el vecindario la noticia de que iba a establecerse en la población. Timbró papel, encargó tarjetas con las señas del nuevo establecimiento y en los primeros días del presente mes, y después de haber recogido buen golpe de relojes, pretextó un viaje al Vicedo y se marchó tranquilamente sin que volviese a dar noticia de su paradero”.

Pasado un tempo prudencial, os que lle deixaran os reloxos comezan a sospeitar de que todo era un timo. Un deses afectados telegrafía a Ortigueira solicitando información sobre este home.

Dende a capitalidade do Ortegal responden que “el día 6 había salido para Ferrol un relojero ambulante, que se hacía llamar Julián Andís”.

Tratábase do mesmo suxeito, sen dúbida algunha, e por iso deciden denunciar os feitos ante o xulgado de Viveiro. Este  ordena abrir o taller do reloxeiro atopando “un reloj de pared y otro de mesa, ambos de escaso valor, y algunos útiles del oficio.En cambio se llevó seis u ocho relojes de oro, de bolsillo, algunos de considerable precio y gran número de relojes de plata”.

Era un estafador profesional, con varios nomes, e así, aparte dos nomes usados en Viveiro ou en Ortigueira, “en la lista de correos hay una carta a nombre de José María Rivas, relojero francés. Según parece el primer nombre José de Jean, es el que corresponde a un pañero ambulante, francés también, que estuvo en Vivero casi por los mismos días en que llegó su compatriota relojero”(El Correo Gallego. 1892, 28 abril).

Rematamos este ano cun clásico que ten lugar na comarca do Eo, na que “en las últimas ferias de Vega de Rivadeo dos forasteros dieron un timo a un paisano de aquella comarca, vendiéndole un frasco, que decían era oro molido, en 80 pesos. Examinado el frasco resultó estar encabezado con polvos de metal amarillo, siendo el resto munición y arena. Los timadores no han sido habidos” (Gaceta de Galicia. 1892, 19 de abril).

Dicimos que era un clásico porque este tipo de timo era moi habitual. Lembremos que no ano 1883, na prensa podemos ler “en las ferias de San Lucas de Mondoñedo una partida de timadores explotó en grande a los incautos, quienes regresaron a sus casas estafados y algunos con buen acopio de polvos de cobre que tomaron por oro molido”(Diario de Lugo.1883, 31 de outubro).

Pero si queremos asistir a unha estafa planificada, na que se ten en conta tódolos detalles, e que require unha boa dose de teatro, debemos de buscar a que levou a cabo Xenerosa Llenderozos Fernández. Esta muller, de 49 anos de idade e veciña da parroquia de San Xián de Vilaboa, traballaba como xornaleira, pero o xornal que gañaba non debía de ser abondo así que se dedicou a outra profesión. Segundo a prensa “soltera y jornalera, se dedicaba a buscar dinero prestado a nombre de diferentes personas sin que éstas le hubieran autorizado para ello; así mismo con el pretexto de que tenía un Padre Pasionista que le descargaba misas a 75 céntimos, una, recogía varias limosnas; al momento se procedió a hacer las convenientes averiguaciones que dieron por resultado a las 26 horas; que real y efectivamente, hacía 3 años la mencionada sujeta venía dedicándose a la estafa valiéndose de toda clase de engaños, haciendo muchas apariencias, hasta la de presentar un recibo firmado por el Padre Pasionista Jesús Andia Villar, en el que constaba haberle entregado 37 pesetas que en un todo resulta ser falso y al ir a pedir dinero para otros, les manifestaba les había parecido uno de la familia que había muerto y que no tenían más remedio que descargar misas, así es que ella tenía alarmado aquellos contornos arrojando en descubierto estafado hasta la fecha unas 10 personas, en 248 pesetas, creyéndose sean más por cuanto algunas parece recelan en descubrir por no ser molestadas a andar de una parte para otra a declarar ante los tribunales” (El Regional. 1899,18 de marzo).

Non me digan que non se trataba dunha estafa ben artillada e que compensa, porque si ben é certo que a estaban a xulgar por dous crimes, tamén o é que o fiscal solicitaba “por cada uno de los dos delitos una pena de dos meses y un día de arresto mayor”.

A mesma pena era o que pedía a fiscalía para o veciño de Viveiro, Bieito Palmeiro Armeiro, condenado polo mesmo crime, o 20 de xullo dese mesmo ano.

Quedan aquí reflectidas unha serie de estafadas que pulularon pola Mariña no século XIX. Non están todas, seguro que hai máis.

Non deixaron de cometerse estafas co fin do século, pois no XX, continuaron coas vellas costumes e con novos timos, pero iso xa é outra historia.


OS AMANTES DAS SASDÓNIGAS.



No 29 de abril de 1890 executaban detrás da ermida de Nosa Señora dos Remedios de Mondoñedo a Manuel Luxilde Castrillón, un dos seis culpables do crime de Santa Cruz do Valadouro. Non era a primeira vez nin tampouco sería a derradeira en que o patíbulo se asentaba na cidade episcopal.

Hoxe imos falar dunha desas execucións, a que tivo lugar no ano 1893.

Non somos os primeiros en facelo. Andrés García Doural xa menciona, aínda que moi de pasada, este suceso nun artigo sobre o Campo dos Paxariños (2015/20/08). Maior extensión lle dedica o actual cronista oficial de Mondoñedo, Antonio Reigosa, nun artigo titulado Lorenzo Huerta, un verdugo de lenda no Mondoñedo do S. XIX (2016/25/04).

Do que hoxe imos falar é do crime cometido por  Manuela Vidal, que asasina ao seu marido o 21 de outubro de 1891, na parroquia mindoniense de As Sasdónigas.

A vítima era Xoán Enrique Paz Castedo, un home oriúndo de Nadela que casara en primeiras nupcias con Xusta Cao Díaz, veciña de Sasdónigas. Posteriormente volverá a facelo con Manuela Vidal Fernández (oriúnda de San Pedro de Labrada).

O matrimonio de Xoán e Manuela emigra a Sudamérica buscando un futuro mellor. Despois dunha tempada a esposa e os fillos retornan a parroquia de Sasdónigas, mentres que o marido queda en América, procurando máis cartos para retornar. Manuela queda soa durante un ano, coidando da casa e dos fillos. Neste tempo coñece a Manuel Rivas, un veciño de Sasdónigas, solteiro e moito máis novo que ela.

Tralo coñecemento xorde o amor, tanto físico como carnal, que perdura ata a chegada do esposo.

Era habitual que xurdise o amor entre esposas de emigrantes e os seus veciños?

Habitual non era, mais tampouco extraordinario. Podemos lembrar ter lido o caso de Manuel Pérez, de 46 anos e veciño  de Palas de Rei, quen “aprovechándose que su mujer se hallaba en Buenos Aires, sostenía relaciones íntimas con Concepción Iglesias Barreiro, también casada y cuyo marido, lo mismo que la esposa de Manuel, se encontraba en la capital bonaerense” (El Correo Gallego. 1919, 11 de xuño). Esta relación extramarital rematou mal, pois Manuel acabará matando á súa amante cando esta decide poñer fin á  relación.

Deixáramos a Manuela Vidal  e a Manuel Rivas vivindo felices, mentres que o marido dela estaba en América. Pero un día decidiu retornar, e a súa volta rematou coa posibilidade de continuar véndose os amantes.

Se ben para a prensa do momento tódalas culpas recaen en Manuela, pensamos que neste crime actuaron os dous amantes, sendo ambos culpables no mesmo grao.

O crime, execrable coma todos, tivo lugar na casa marital, mentres o marido retornado durmía. Como testemuña a filla do matrimonio, que finxiu estar durmida, pero que contemplou, aterrada, como súa nai acoitelaba e daba morte a seu pai.

Será ela, coa súa declaración, a que condene aos culpables do crime “La sangrienta escena del crimen fue presenciada y referida mas tarde ante la justicia por una niña de cortos años, hija del matrimonio, que presenció el suceso desde un rincón, donde la colocó su madre creyéndola dormida”( El Correo Gallego. 1891, 22 de febreiro).

Tralo xuízo, a sentencia que os condenaba a morte. Os amantes recibírona  de maneira ben distintas: Manuela chorando “y tapándose la cara con un pañuelo blanco. Tenía 41 años, era buena moza y muy astuta”. Por outra banda, Manuel Rivas ”que era de elevada estatura, delgado y joven (de 24 años), oyó la sentencia con serenidad, pero muy pálido, sin inmutarse ni pronunciar palabra”. Ambos, unha vez coñecida a sentencia firme, foron trasladados do cárcere de Lugo ata  o de Mondoñedo, onde agardaron a súa execución.

Sabemos que al preguntar el juez a los reos si querían disponer algo, contestó Manuela: “Nada. Solo quiero salvar mi alma. No hago testamento porque… ¿para qué? No tengo nada. Unos trapos que tenía los di ya a los pobres, y cuarenta reales que constituían todo mi capital los he destinado a misas” (El Correo Gallego. 1893, 22 de febreiro).

O xornalista de El Regional puido entrevistar aos reos, a impresión que este tivo, quedou reflectida nun amplo artigo.

Segundo o xornal, Manuela  estaba custodiada nunha ampla habitación situada na parte alta do cárcere, con bastante luz, piso de madeira, cheminea e vistas ao patio central. Para o xornalista “Hay quien cree que Manuela Vidal es una mujer con mucha trastienda; pero a nosotros nos parece una mujer vulgar que no se ha penetrado aún de la gravísima situación porque atraviesa y que el día en que la pongan en capilla no va a resultar la valerosa mujer que algunos creen”.

 Ela, segundo o artigo, mostrábase enteira, falangueira e tranquila, mentres que o seu compañeiro de crime, que ocupaba un calabozo no piso baixo, amosábase aflixido e cun ánimo abatido que o mantiña tirado na cama sen falar con ninguén.

O xornalista preguntoulle a Manuela se estaba mellor aquí  ou no de Lugo, ela contesta que mellor en Mondoñedo porque “aquí, con los dos reales que le dan de socorro, come mejor que comía en esa, pues el rancho no lo podía tragar, especialmente por las tardes, en que a las mujeres se lo sirven después de los hombres, y por tanto en peores condiciones de por la mañana, que se lo suministran a ellas primero que a ellos”.

A chegada a Mondoñedo do verdugo, procedente da Audiencia de Valladolid, era o paso previo da execución. Tratábase de Lorenzo Huerta, o mesmo que viñera axustizar aos seis reos do crime de Santa Cruz do Valadouro.

Pese ás xestións que certas forzas mindonienses, contrarias á pena de morte, realizaron nos despachos oportunos, non foron quen de conseguir un indulto para ningún dos reos.

O día da execución entraron en capela, onde os visitou o bispo don Manuel Fernández de Castro, co desexo de dedicarlles certas palabras de ánimo e consolo nesas amargas horas.

Segundo declaraba a prensa, no momento de partir cara o patíbulo, Manuela estaba serena, resignada a morrer. Manuel, pola contra, estaba abatido, colérico, xa que segundo el era inocente. De feito fixo unha serie de revelacións ao doutor Ferreiro que o exculpaban, pero ao preguntarlle a Manuela ela negouno todo.

A derradeira comida dos reos foi caldo, chocolate, leite e viño.

Un martes, do mes de febreiro, ás oito horas e seis minutos da mañá os amantes das Sasdónigas foron executados no patíbulo.

 Dos reos, mentres estaban vivos, e dos seus corpos, con posterioridade, fixéronse cargo os irmáns da Venerable Orde Terceira Franciscana de Mondoñedo: “se ha reunido, acordando costear las cajas mortuorias; hacer una colecta pública para invertirla en sufragios por el alma de los reos; imponerles el hábito y recibirles la proposición de hermanos de la Orden a las cuatro horas de estar en capilla; acompañarlos procesionalmente con cruz y estandarte, al patíbulo; llevar los cadáveres en  hombros ocho hermanos al Cementerio y hacer que a la hora de la ejecución se dijeran dos misas rezadas en la catedral y otras dos en la ermita de los Remedios, inmediata al lugar del cadalso, por el eterno descanso de los desgraciados”.