Para achegarnos a unha visión
completa do tema dos muíños (de vento, de auga do río ou da do mar) compre
facer unha lectura do libro “Hórreos, molinos y fuentes de la tierra de
Viveiro”, obra de Xosé María Leal Bóveda e na que tamén colabora o alumnado
do IES Vilar Ponte de Viveiro (Deputación de Lugo, 1999). A Deputación de Lugo
sacaba no ano 2012 o libro “O ciclo do
pan e as súas construcións na Mariña de Lugo. Eiras, cabozos, muíños e fornos”,
obra de mesmo autor onde se revisa o traballo precedente e se completa con
datos novos.
De indispensable lectura é a obra de
Begoña Bas López “Muíños de marés e de
vento en Galicia” (Fundación Barrié de la Maza, 1991).
Para calquera das obras
anteriormente citadas, a orixe dos muíños de vento en Galicia datan do século XVI e circunscríbense á cidade da
Coruña, que no século XVIII xa contaba con sete. A principios do século XIX en
Galicia “se documentan 7 nuevos, 2 en la
Illa de Arousa y 5 en A Garda. También aparecen 1 en Catoira y 2 en Gramela,
Coruña. Pero el mayor auge constructivo se da en la segunda mitad de este siglo
así como su final con 23 datados en Catoira, zona de Ortigueira – O Vicedo,
Ribadeo, Vigo, Muros y Mañón”(Leal: 1999,169).
Todos os muíños deste tipo
situábanse nun lugar elevado onde a forza do vento sexa considerable “a zona desde Ortigueira a Ribadeo, presenta
ventos fortes, con refachos, do océano, que son a fonte de enerxía básica para
estas máquinas. Tanto é así, que en Estaca de Bares temos a presenza dun campo
de muíños eólicos instalados por Endesa, que veñen a substituír, con outros
fins, os vellos de Santa María de Bares” (Leal: 2012,249).
Este citado profesor infórmanos da
situación dos 4 muíños de vento que había en Maañón: en Labradas (O Barqueiro),
datado a finais do XIX; en Santa María de Bares, construído entre 1915 e 1920;
outro en Bares, máis próximo ao núcleo urbano e de igual datación; un terceiro
en Bares, próximo ao anterior, fabricado aproximadamente “1905 – 1910. José Castaño, carpintero que aprovechó maquinaria de uno
de Cariño”. Para o concello de O Vicedo sitúa un en Vilasuso (Xilloy).
Mentres que na parroquia de Celeiro ubican dous: un no lugar da Atalaia, do
século XIX e outro no lugar da Casanova (Celeiro) pertencente á familia Pereiro
e construído a finais do XIX.
Para o caso concreto de Ribadeo, aparte das
referencias puntuais que aparecen nos libros anteriormente citados, contamos co
artigo de Xoán Carlos Paraje Manso (recollido no libro que seu fillo (Alberto
Paraje) saca á luz no 2017, titulado Ribadensario-Eoario)
e co volume número 7 dos Cadernos de
Investigación do IES Gamallo Fierros de Ribadeo, dedicado aos muíños de
vento de Ribadeo. Obra realizada polos alumnos do citado IES baixo a dirección
do profesor Emilio Piñeiroa Lozano.
O muíño de vento de Ove.
Sobre o de Ove (dnomeado como “molino del Treixo” por Paraje, “molín de vento” por Begoña Bas e “muíño de vento de Palmeira” por
Piñeiroa) dásenos información nos libros
que tocan este tema. Todos eles apuntan a e que
a persoa que mandou construílo foi Felipe Pulpeiro López, da casa de
Treixo, ao volver do servizo militar, en 1888.
Segundo o traballo do Cadernos de
Investigación “para erguer o muíño
viñeron os canteiros de Ferreira”; mentres que para Juan Carlos Paraje “fue edificado con piedra del Valín por don
Balbino Álvarez López … costando la suma de 26.000 reales”.
As dimensións aportadas polos
Cadernos son “diámetro interior 5.05m;
grosor muros 0.85m; altura aproximada 6.50m; a planta alta estaba situada a
2.50m; a porta ten un ancho considerable de 1.10m. e unha altura de 2.10m.”
Begoña Bas aporta que “tiña catro velas de lona con corda de cáñamo
e argolas para as amarras. Era de dúas moas: unha para o trigo, francesa e
outra para o millo” (Bas: 1991, 214).
A desaparición deste muíño ten
lugar, segundo Paraje, no ano 1929, despois de que un tremendo vendaval rompese
o eixe principal e, posteriormente, falecese o seu dono. Conta Paraje, con
certa pena, como as pezas do muíño foron vendidas a distintos propietarios
quedando, tan só, os muros exteriores do muíño de vento. Begoña Bas afirma que
“deixou de traballar algo antes do anos
1920, e cando o desmontaron, aproveitouse
a moa francesa para un muíño de preto, en Meredelo”.
O muíño de Vilaselán.
No mesmo artigo de Paraje podemos
ler como “a mediados del siglo XIX
todavía funcionaba el molino de Puerto Estrecho”. Segundo este autor carece
de datos cos que poida afirmar se as aspas eran de madeira ou de lona.
Para Paraje a desaparición do
muíño ten lugar “en el año 1955 fue
demolido el ruinoso molino de Puerto Estrecho … después de adquirirlo al pintor
don José Cuervo Cortés, don Marcelino Irimia González, empleado municipal,
venido en 1927 de Villarpescozo”. Este señor informa a Paraje das
dimensións do muíño, seis metros de diámetro por sete de alto.
Di que a pedra e a casa do
muiñeiro foron derrubadas e serviron para a construción da nova casa de
Marcelino, así como dos muros exteriores da finca.
Paraje opina, tendo en conta a
procedencia da pedra do muíño, que “se
puede calcular como construído en el siglo XVIII, época en que estuvo en auge
el uso de dicha piedra”. Non ía moi desencamiñado.
O arquivo do Reino de Galicia atesoura
un interesante documento datado o 4 de xullo de 1810. Resulta ser unha
solicitude realizada polo dono do muíño para que o operario que traballaba nel
non entrase a servir no exército do Rei, pois era imprescindible para o
funcionamento deste artefacto.
Segundo esta documentación, o
muíño de Vilaselán pertencía a don Francisco María Amor, veciño e comerciante
de Ribadeo, quen llo mandara edificar a Lois López, natural da parroquia de
Vilamor (Mondoñedo). Tendo en conta a documentación o muíño comezou a funcionar
no ano 1807. A súa función era moer gran para, coa fariña resultante, abastecer
tanto á poboación civil como aos militares.
En 1809 será asaltado, pero non
polas tropas francesas, tal e como cabería esperar, senón polas tropas do Exercito de Asturias.
A pesar das solicitude presentada
por Francisco María Amor o seu operario foi incluído en primeira clase, tendo
que alistarse e marchar lonxe, e non en cuarta clase, que lle permitiría quedar
en Ribadeo, tal e como se solicitaba.
Francisco Amor era un comerciante
do Ribadeo de finais do XVIII, que veremos formando parte da Xunta Local de
Goberno do ano 1808. Noutro artigo que temos publicado neste xornal falamos dos
barcos existentes en Ribadeo en 1802 e víramos como nese ano o mencionado
Francisco Amor era dono dunha fragata (Duque de Hijar) de 600 toneladas de porte,
cunha vida media consumida e que fora construída en América. Así mesmo era dono
de dous bergantíns (S. Antonio y Ánimas eNuestra Señora de la Begoña),
ambos de 110 toneladas de porte e fabricados en Inglaterra. O primeiro deles
estaba ancorado en Carril e o segundo en Cádiz.
Da solicitude presentada por Francisco Amor
podemos entresacar este paragrafo no que nos explica as razóns que o levaron a
construír este muíño e a importancia que nel tiña o seu empregado: “Que experimentandose
en esta villa y todos sus contornos, particularmente en el verano por
escased de agua mucha falta de Molinos de arina, de modo que se sufrían
repetidas y sensibles escaseces de pan, determine yo el don Francisco construir
un Molino de viento con el fin de remediar estos males, y lo consegui a costa
de muchos gastos y dificultades que tuve que vencer sirviendo de Director y
Maestro el Luis Lopez, como unico facultativo de semejantes obras en este país,
por cuia razón y necesidad lo conservè en el mismo artefacto, de que cuida
desde ha unos tres años que se puso corriente y fabrica arina para el surtido
de los naturales y de la tropa”.
Sirva este artigo para traer un
pouco de luz sobre as sombras que poboan a nosa historia.
 |
| Solicitude realizada por Francisco María Amor. Arquivo do Reino de Galicia. |
