Moitas
veces temos escoitado hipóteses sobre cal é a razón que motivou que en Foz se
celebrase o San Lourenzo e non o Santiago, sendo como é este último o patrón da
parroquia.
Porque,
aínda que moitos non o saiban, o noso patrón parroquial, tamén chamado santo
titular, é Santiago.
Se
consultamos o Tombo de Lourenzá, podemos ver un documento de permuta realizado
entre García Eniquiz e a súa dona Cristina, por unha banda, e o mosteiro por
outra. Os primeiros cedían ao mosteiro os terreos que posuían en Marzán: ”et est ipsa villa vocitata Marçani, suptus
monte Faro, prope aulam Beati Martini episcopi dumiensis sedis, discurrente ad
ecclesia Sancti Iacobi, ripa Masme”[1], mentres que recibían
outros situados en Vilanova. A tradución, libre, da anterior frase sería: “e a vila chamada Marzán está situada baixo o
monte Faro, pertencente ao mosteiro de San Martiño, sede episcopal dumiense,
discurre ata a igrexa de Santiago, sobre o río Masma”, ou o que é o mesmo a
igrexa de Santiago de Foz. Isto acontecía o día 5 de xullo de 1077.
Resulta
habitual que as parroquias teñan, aparte do santo titular, outro co titular, é
dicir un patrón, no caso de Foz é Santiago, e un co patrón, lugar que ocupa no noso concello
San Lourenzo. O habitual é que as parroquias celebren a festa do seu patrón e a
do seu co patrón, pero hai casos onde non é así. En Foz celebramos o Carme e o
San Lourenzo, na parroquia de Santiago de Viveiro celebran o Carme e o San
Roque, na de Santiago de Lindín celebran o San Antón e na de San Lourenzo de
Sasdónigas celebran o San Antón.
Segundo
apuntan os especialistas a chegada do culto a San Lourenzo en Galicia é
anterior á de Santiago. O primeiro chega ás nosas terras no século IV e o
segundo no IX, ambos despois de Cristo, evidentemente. Semella razoable pensar
que o culto a Santiago, ben pola
importancia das peregrinacións ou ben pola transcendencia da batalla de
Clavijo, acabase desbancando aos santos titulares anteriores.
Sexa
como fose o culto a San Lourenzo aparece documentalmente recollido antes do ano
de 1263. Neste ano o Cabido mindoniense realiza un foro, do que non ven ao caso
falar agora, que está datado da seguinte maneira: “datam apud Villam Maiorem in crastino Sancti Laurenti”[2], ou o que ven sendo o
mesmo “datada en Vilamaior ao día seguinte de San Lourenzo”, esta referencia
permítenos saber que con anterioridade a ese ano xa se celebraba en Vilamaior
de Mondoñedo a festividade de San Lourenzo.
En
1354 atopamos referencia, esta vez á procesión en honra de San Lourenzo que se
realizaba en Mondoñedo. Nun documento do 10 de agosto podemos ler “et por las rendas dos novos deles que o dito
Cabidoo faça cada anno huna proçesson polo dia de San Lourenço con capas”.
O día 28 de setembro dese ano vemos como García Pérez, cóengo de Mondoñedo,
deixaba ao Cabido da Catedral “mill
morabetinos que el ovo de Garcia Peres coengo que el deu para comprar
possessoes para proçisson de San Lourenço”[3]. En 1382 o chantre da
catedral, Lopo Eanes, deixaba unha serie de terreos “que esteveron povoados de vinna et os quaes foron para a proçisson de
San Lourenço”[4].
En 1425 continuaban o cóengos mindonienses celebrando esa procesión, tal e como
nos amosa un documento datado o día 16 de novembro, no que podemos ler “os quaes dineyros et morabetinos avedes de
dar et pagar cada anno ao dito Cabidoo por dia de San Lourenço para a proçiçon
que fazen aquel dia”[5].
Para
o caso concreto da nosa parroquia debemos de agardar ata o ano 1667 para ter
noticia do culto a San Lourenzo. No libro de fábrica parroquial garda na conta
correspondente ao ano 1666 (1667, 12 de xaneiro) a seguinte anotación:
“Mas ocho reales del gaytero del dia de
Santiago---------008.
Mas otros ocho reales del dia de San
Lorenzo-----------008.”
Semellante
anotación atopámola nas contas do ano 1670 (1671, 8 de xaneiro) na que se nos
di que se pagan 8 reais ao gaiteiro que tocou “el dia de San Lorenço”[6].
Na
visita pastoral que no ano 1670 xira a parroquia de Foz o bispo Lois Tello, podemos
ver que no apartado de misas de aniversario figuran: “otras tres misas de aniversario cantadas, una el dia de Santiago, otra
el dia de San Lorenço y otra misa de aniversario que mando Arias Pardo Marques,
cura que fue de esta dicha feligresia sobre el lugar en el que vive junto a San
Blas”[7].
Polo
tanto o San Lourenzo celebrábase no noso concello con anterioridade ao ano 1666.
A razón desta celebración hai que buscala en que era o santo co patrón da
parroquia. Na partida de defunción de Francisco López, veciño de Foz que morre
en 1723, podemos ler que non o confesaran porque “pues aviendo oido misa dicho dia diez en que se zelebra la festividad
de San Lorenzo, compatrono de Foz”[8].
No
arquivo municipal de Foz conservan un documento moi interesante titulado Ordenanazas Municipales. Disposiciones
Generales. Este documento, datado no ano 1899, fai un percorrido polos
distintos aspectos da vida municipal dese
ano. No apartado referente a Fiestas. Fiestas Populares, no artigo 35 podemos
ler “En la fiesta de San Lorenzo, la
Alcaldía señalará puestos que hayan de ocupar los vendedores de efectos,
licores y dulces”. O artigo 36 menciona as verbenas que se celebraban nas
noites de San Xoán e San Pedro. O artigo 38 estipula o horario de apertura dos
bares nos días de festa e así podemos ler que “en los días de San Lorenzo y Carnaval y en los de las fiestas y
verbenas que se celebraren en la villa, podrán estar abiertos hasta las once de
la noche los establecimientos de bebidas”[9].
Foz,
a mediados do XIX, xa se convertera nunha vila turística a cal acudían gran
número de visitantes, bañistas e
veraneantes nos meses de verán, aínda que especialmente no mes de agosto.
Lembremos que no artigo publicado neste blog titulado “A praia de de Foz, imán turístico. 1850 a 1930” faciamos mención a un
anuncio publicitario inxerido no xornal La
Aurora del Miño, no seu número do 18 de xuño de 1857, no que se podía ler: “Los baños de mar en el puerto de Foz están
muy concurridos de algunos años acá, tanto por las hermosas y cómodas playas de
aquella costa y abrigos que ofrecen las riberas del Masma en su desembocadura,
como por la equidad en los alimentos y posadas”.
Esta
masiva chegada de veraneantes no mes de agosto levou á Corporación Municipal
focega a acordar “que en el presupuesto
próximo figure alguna cantidad para festejos públicos, que tendrán que
celebrarse en el mes de Agosto de año entrante de 1909, y que se convoque al
comercio y personal principales del pueblo para constitución de una Junta
Permanente de Festejos, que se encargue de llevarlos a cabo todos los años,
bajo la subvención de San Lorenzo, a quien desde tiempo inmemorial se vienen
realizando aunque hoy quedaron reducidos a solo dos días por falta de recursos”.[10]
Resumindo,
non celebramos o San Lourenzo porque chegasen moitos veraneantes a Foz senón
que xa se celebraba nesta parroquia, conxuntamente co santo titular Santiago,
dende hai máis de 350 anos.
A
desaparición da celebración do Santiago de Foz non se debe ao aumento das
celebracións do San Lourenzo senón a irrupción do culto á Virxe do Carme.
O
patrón dos mariñeiros de Foz, de igual maneira que os do resto de Galicia, era
San Pedro. En Foz celebrábanse tres festas: a de San Pedro, o 29 de xuño, a de
Santiago, o 25 de xullo, e, en menor medida, a de San Lourenzo.
A
implantación do culto da Virxe do Carme e o seu auxe dentro do mundo dos
mariñeiros fará que esta se converta na súa patroa deles, deixando de celebrar
o San Pedro. O problema xorde cando celebras o Carme, 16 de xullo, e celebras o
Santiago, 25 de xullo.
Penso,
pode que erradamente, que a festa do Carme é a responsable da desaparición da
festa do Santiago. Ao quedarse Foz sen unha festa busca unha data apropiada
para recuperala votando man da festa do co patrón, que coincide co momento en
que en Foz hai maior número de
habitantes, xa que estamos en pleno verán.
Non
somos o único concello onde pasa isto, se pensamos na parroquia de Santiago de
Viveiro veremos como nela se celebra o Carme e non o Santiago, sendo desprazada
esta festa ao 16 de agosto San Roque. Volvemos a ver como na necesidade dunha
data para suplir a festa do Santiago aparece outra en agosto, momento de maior
ocupación da vila, de igual maneira que en Foz.
[1] Tombo de Lourenzá. Rodríguez González, A. e Rey Caiña,A., en Estudios Mindonienses nº 8, nº
81, p. 120.
[2] Cal Pardo, H.: Tumbos del Archivo de
la Catedral de Mondoñedo. Calendarios. 1263, 11 de agosto. Nº 156, p. 42.
[3] Cal Pardo, H.: Tumbos del Archivo de
la Catedral de Mondoñedo. Calendarios. 1354, 10 de agosto, nº 954, p. 372 e
28 de setembro, nº 955, p. 374, respectivamente.
[4] Cal Pardo, H.: Tumbos del Archivo de
la Catedral de Mondoñedo. Calendarios. 1382, 27 de xaneiro, nº 1063, p.
456.
[5] Cal Pardo, H.: Tumbos del Archivo de
la Catedral de Mondoñedo. Tumbo Pechado. 1425, 16 de novembro, nº 297, p.
268.
[6] Arquivo Diocesano de Mondoñedo. Parroquia de Foz. Libro de Fábrica, fols.
74 e 78 respectivamente.
[7] Arquivo Catedralicio de Mondoñedo. Visita pastoral do bispo Lois Tello.
1670. Tomo II, fol. 499 volto.
[8] Arquivo Diocesano de Mondoñedo. Parroquia de Foz. Libro de Defuncións.
1723, fol. 220.
No hay comentarios:
Publicar un comentario