FILÁNTROPOS FOCENSES: Antón Rodríguez Bolaño e Xosé Méndez Valiño

Neste artigo de hoxe imos falar de dous homes de Foz que teñen en común a súa filantropía polo concello e a súa riqueza producto da emigración. Son os casos de Antón Rodríguez Bolaño, de Marzán  e Xosé Méndez Valiño, de San Martiño de Mondoñedo.

O día 3 de xuño de 1828 soterraba en dentro da igrexa de Santiago de Foz, “junto al altar de los Dolores” o cadáver de Antón, solteiro, fillo lexítimo de Diego Rodríguez Bolaño e de María Fernández, ambos veciños de Marzán.

O caso de Antón Rodríguez Bolaño é un dos moitos exemplos que na nosa Galicia temos de emigrados retornados que tiveron a ben compartir parte da súa riqueza coa xente do concello que os veu nacer.

O noso protagonista redacta o seu primeiro testamento o día 29 de setembro de 1825 ante o escribán de Mondoñedo Ramón María Seijas. Posteriormente, o día 6 de setembro de 1827, realiza un novo codicilio ante o escribán Xosé Pérez de Posada, “por lo que dispuso de su crecidisima y singular riqueza que trajo del Reyno de Buenos Aires”.

No seu testamento aparecen unha serie de mandas, entre elas destacamos a que estipula que o  día do seu soterramento deben de acudir doce sacerdotes, incluído o cura párroco de Foz.

Tamén estipula que se deben celebrar 100 misas votivas pola súa alma e pola de seus pais. Outras tres misas deben ser rezadas e ditas “cuando esté en la Agonía de la muerte ó al día siguiente en el Altar de pribilegio de esta parroquia pagandose de ofrenda al señor cura lo que se acostumbra”. Inmediatamente posterior á realización das honras debe de dicírselle un novenario que contará coa asistencia de tódolos curas da parroquia, “que en la actualidad son seis”.

Ordena que se lle digan 100 misas no convento de Alcántara de Mondoñedo e outras 100 no convento de San Francisco de Arbón. Estipula que se digan 39 misas a San Antón de Pádua, a San Xosé, San Martiño, San Miguel, Santiago, San Lourenzo, Nosa Señora das Dores, Santísimo Cristo da Agonía, Nosa Señora do Carme, Nosa Señora dos Remedios, Nosa Señora do Rosarios, Nosa Señora da Caridade, Anxo da súa garda.

Tamén manda que se lle digan no convento dos Picos “dos funciones de entierro y honrras”.

Aos pobres da parroquia de Foz déixalles a cantidade de 2000 reais.

Aos pobres de San Martiño, Fazouro e Vilaronte 1800 reais, tocándolle 600 a cada unha das parroquias, cantidade que será repartida polos curas párrocos.

Ao cura da parroquia de Foz mándalle 1000 reais “para que diez muchachos de ella, que aprendan algun oficio util a ellos y a la republica que serviran para los instrumentos de su oficio cuando estén aprendidos”.

Os seus parentes pobres reciben outros mil reais.

Seu irmán, Xosé Rodríguez Bolaño, recibira había varios meses a cantidade de 200 ducados “para gratificar con su producto invertido el capital en finca capaz de proporcionar a los niños que mas se abentagen cada año en la escuela de primeras letras de esta parroquia, sufriendo los aspirantes al premio el examen al que asistirán el señor cura parroco, los sacerdotes que haya en la parroquia, el señor Juez y Procurador, queriendo asistir y cualquiera de sus parientes y consanguineos encargandoles á unos y á otros la Justa distribucion cuio examen y distribucion se ha de verificar e uno de los dias del mes de octubre de cada año”.

Tamén ordena que na festividade de San Lourenzo “compatrono de esta parroquia se predique todos los años un panegririco y consiguiente á este religioso pensamiento quiere y manda que sus albaceas con interbencion del señor Cura y á espensas de doscientos ducados que á este fin consigna compre fincas capaces de costear estos gastos y lo sobrante lo aplica a la fabrica de esta Yglesia siendo de cuenta de ella la administracion de las fincas”.

Algo tamén típico neste tipo de doazóns, que neste caso xira entorno á igrexa parroquial de Foz, é a fundación dunha capelanía. Polo tanto solicitara e conseguira o beneplácito do bispo de Mondoñedo para fundar unha capelanía “dentro de esta Yglesia y en su colateral de Nuestra Señora de los Dolores, para que a titulo de ella pudiese ordenarse y ascender al estado sacerdotal cualquiera de su linage con las clausulas alli espresadas y con la precisa obligacion de que el capellan habia de descargar doce misas anuales en todos los viernes primeros de cada mes y que en los dias de precepto de oir misa particularmente los dispensados la habia de celebrar, por si o por otro en el dicho altar de los Dolores a las cinco y media de la mañana en tiempo de verano y a las seis y media en tiempo de inbierno. Mas por el codicilio rebocó dicha fundacion reduciendola a un anibersario lego con carga de cincuenta misas anuales”. Pode que nos sorprenda, a min polo menos si, o horario de misas, bastante intempestivo.

Tendo en conta a pobreza reinante en Foz e o estado lamentable da igrexa o filántropo focense ordenaba que “ademas de otros ausilios que en otro tiempo ha suministrado desde el Rio de la Plata, en el año pasado de mil ochocientos veintitres carta fecha y firmada de su puño y letra en los veinte y ocho de noviembre del referido año remitió a la plaza de Gibraltar dos mil noventa y nueve cueros de pelo facultando a un sugeto de su confianza para la venta”. Os cartos que se sacasen desta venta serían repartidos da seguinte maneira: unha metade destinaríase para o arranxo da igrexa e a outra sería dedicada para o pago de once misas anuais.

O segundo dos nosos filántropos focenses é Xosé Méndez Valiño.

Este veciño de San Martiño  morre na súa parroquia natal o día 14 de xuño de 1928, ás 10.30 da noite, tal e como figura na súa partida de defunción redactada polo xuíz suplente de Foz, Balbino López Rodríguez, e polo secretario suplente, Eliseo Blanco Muinelo. Segundo se menciona na partida de defunción Xosé Méndez, que contaba con 62 anos de idade, estaba solteiro e era fillo de Xoán Méndez e Ramona Valiño “domiciliado en Román, de dicho San Martín, de profesión propietario”. A causa da súa morte debeuse, segundo figura na certificación facultativa a “consecuencia de una tuberculosis pulmonar e intestinal”.

Xosé Méndez outorgaba testamento no mes de xuño dese ano de 1928 ante o escribán de Mondoñedo, Xosé Barja.

O día 21 de xuño o xornal El Orzán daba conta da súa morte. A mesma noticia aparece no xornal Vida Gallega, o día 30 de xuño de 1928, neste artigo dise que falecera “en su casa de San Martín el rico indiano don José Méndez Baliño”. O xornal que máis información apunta é El Heraldo Gallego, no que, o 22 de xullo podemos ler unha noticia sobre a morte deste home do que nos din que “de muy joven había emigrado a la isla de Cuba, donde, a fuerza de laboriosidad e inteligencia; supo conquistarse una posición económica enviable”, afirma tamén que no seu testamento deixara unha cantidade de cartos para “la construcción de un lavadero público en Villajuan” así como outra cantidade de cartos para a construción de “una fuente cerca de la iglesia parroquial de San Martin de Mondoñedo”.