Buscar este blog

jueves, 18 de agosto de 2016

A VISITA PASTORAL DE 1670 Á PARROQUIA DE FOZ.

Igrexa de Foz. Foto sacada de www.verpueblos.es

Ten lugar o día 6 de agosto, er cura párroco Domingo López Pardo, que acompaña ao señor bispo.

Actúan como testemuñas: Xoán Blanco, primiciero. Andrés de Linares e Matías López.

Os froitos, tanto de cura como sen ela, valen un total de 2705 reais, “de los quales la quarta parte y mitad de las minudencias son con cura y los lleba y goça el”, o cura párroco e as outras ¾ partes son sen cura e lévaos o Cabido da Catedral de Mondoñedo, “y las dos quartas partes enteramente y de la otra las tres partes el colexio Seminario de la dicha Ciudad de Mondoñedo”.

A presentación compártena  entre o Cabido e o papado, un mes cada un.

Bens da Cura:

Unha peza de cortiña que leva 5 celamíns de pan, testa en propiedades que quedaron de Xoán López e Pedro González.
Unha leira na Veiga de Lourido, de 2 celamíns, testa en herdades que quedaron de Alonso Ramos e Sebastián Rebellón.
Outra leira de 4 celamíns, que linda con herdade de Álvaro López e Osorio.
Outra de 3 celamíns,  que linda con propiedades de Rodrigo Ramos e do mosteiro de San Martiño.
Na veiga dos Arnados unha herdade de dous celamíns que linda  con propiedades da fábrica da igrexa e de Sebastián Rebellón.
Unha leira en Marzán dun ferrado.
Unha leira, na veiga das Folgueiras, dun celamín que “testan en heredad de doña Aldonça”.
Na Veiga de Foz unha leira de dous celamíns .
Por todas estas herdades, que son da cura, recibe o párroco o pago anual de 5 celamíns.

Bens da Fábrica:

Na Veiga da Sara unha leira de tres ferrados que linda con propiedades dos herdeiros de Antón Ramos de San Cibrao e en propiedades de Domingo da Barreira.
Na Veiga da Cruz, unha herdade de 4 fanegas, “testa en el camino que ba de Foz para la veiga da Sara”.
Na veiga de Folgueiras unha herdade de 5 ferrados que testa con propiedades de don Carlos Carbaxal, por dous lados e por outro con propiedades de Xoán de Linares.
Na Veiga do Castro unha herdade a medias con Alonso Vázquez Osorio, dun ferrado, “que testa con heredad del foro de Portela y en heredad de los herederos de Juan Garcia de Bacoi”.
Unha peza dun celamín sita na Veiga de Lourido  que “testa en heredad de don Pedro Vermudez y en heredad de Juan Rodriguez Villarmea”. 
Na Veiga da Cadra un ferrado  que “testa en el camino que ba a la salseira y en heredad de Diego Sanchez de Mañente”.
Na Veiga da Cadra media fanega que linda con propiedade dos herdeiros de don Álvaro de Miranda, por dúas partes e por una con propiedade de Domingo da Barreira.
Preto da Veiga de Lourido, “testa en las cortiñas de Foz”, un ferrado de pan.
Na Veiga do Castro un ferrado , que linda en herdades do Cabido e de María Fernández de Río.
Na Veiga das Cangrexeiras unha fanega de pan “que testa en la ribera y en el camino françes que llaman das cangregeiras”.

Pagos por soterrarse, Impostos, Petitorio e Poboación:

Cando morre un home na freguesía págase “capa o capote y por la muger saya, faldillo o mantilla de las tres pieças la mejor y de fros se paga asi mesmo media anega de trigo, media de pan, media de orxo, mijo o maíz, la qual lleba el cura la mitad y la otra mitad el Cabildo”.
 O petitorio vale 31 reais e o  número de veciños é de 44.

Ornatos da igrexa:

Nos ornatos menciona entre outros dous cálices de prata, un relicario de prata sobredourado para andar nas procesións do Santísimo,  “otro relicario pequeño para llevar el beatico a los enfermos. Una cruz grande de plata para las procesiones y otra de aramio”, tamén fai mención a “un cadaleito para los difuntos con su manto negro de paño fino”.

Confrarías:

Dúas, a do Santísimo Sacramento e a da Nosa Señora do Rosario.

Ermidas:

Unha é a de San Brais, “que fundô el oidor Saavedra de que es patron el Regidor don Antonio de la Varrera, esta bien compuesta y decente de la qual lleba el cura la mitad de las candelas y la otra a mitad dicho patron, que tiene obligacion de repararla”.
A outra ermida está dentro da igrexa, era a da Nosa Señora de Concepción, “ Y ay ansi mismo una capilla que fundo el Chantre Rebellon inclusa en la iglesia de esta dicha feligresía de Nuestra Señora de la Concepcion, con carga de tres misas perpetuas cada semana, es patron de ella don Alonso Vazquez Osorio vezino de esta feligresía, no tiene capellán fixo por no ser colativa ni nominativa y dicho patron manda decir dichas misas al clérigo que le parece”.

Aniversarios:

Dúas misas que deixou o crego Andrés García e paga Xoán García.
Dúas misas fundadas por Ines Díaz, muller que foi de Xoán de Redondo e que as paga Francisco López de Fondós.
Unha misa sobre dous xornais de viñas en Mourente, pagan os herdeiros do crego Andrés Sánchez.
Dúas misas que deixara Xoán López de Foz, págaas Pedro Ramos, “sobre la casa en que vive”.
Unha misa que debe pagar Xoán Bonete, veciño de San Cosme “por ella tres reales y un açumbre de vino sobre dos jornales de viña en el Cobelo”.
Unha misa deixada por Xoán Domínguez, “sobre el lugar en que vibio en Fondos, pagala su muger”.
Dúas misas fundadas por Xoán Osorio, sobre un terreo en Folgueiras, págaas os herdeiros de Carlos Carbajal.
Unha misa “sobre la mitad del prado de las Insoas” que paga Andrés García Valdés.
Dúas misas que mandara a muller de Xoán de Redondo, “sobre las cortinas y casas de Foz, paga Francisco Lopez Fondos”.
Dúas misas fundadas por María Rodríguez Condesa, sobre o lugar da Pena Parda.
Tres misas cantadas “una dia de Santiago, otra dia de San Lorenço y la otra el dia de la Asumpcion de Nuestra Señora que mando dona Mariana muger que fue de Pedro de Saavedra, cada una a quatro reales pagalas don Alonso Vazquez Osorio”.
Unha misa fundada pola muller de Andrés García Valdés, sobre a metade do prado das Insoas, que paga Pedro Díaz, xastre e veciño de Mondoñedo.
Unha misa fundada por Dominga Rodríguez muller que foi de Pedro Ramos sobre dous xornais de viñas en Mourente, págaa Andrés García do Foxo.
Unha misa fundada por Inés Díaz, muller que fora de  Domingo Pérez, págaa o seu home.
Unha misa fundada por Catarina Rodríguez, muller que fora de Gabriel Pérez, “sobre el lugar de Fontela en San Martino pagala Juan Garcia de Marçan”.
Unha misa mandada por María Pérez, muller que fora de Domingo Vizoso, sobre seis celamíns de herdade en San Cosme de Barreiros, págaa a muller que fora de Francisco Guerra.
Dúas misas que debe dicir o cura da parroquia “por el bien echor que mando al curato el tarreo del Rego de Foz paganlas los erederos de don Albaro de Miranda”.
Unha misa fundada por Arias Pardo Marqués, cura que foi desta freguesía “sobre el lugar en que vibia junto a San Blas”.
Unha misa fundada por Inés Rodríguez, muller que fora de Pedro Alonso, págaa o seu marido.
Unha misa fundada por Xoán López de Foz, sobre un xornal de viña “que dejo a la Cofradia de Nuestra Señora pagala el maiordomo de dicha cofradia”.
Catro misas fundadas por este mesmo home e que as paga Esteban Rodríguez de Viladaide.
Unha misa fundada por María López, muller que fora de Roque Alonso, “sobre el lugar do Castro que dejo a su ermano Santiago Cao”.
Dúas misas fundadas por Domingo da Barreira, sobre un terreo na Veiga de Pedrido “y una bina en Forxan”.
Unha misa fundada por Xoán Rodríguez de Marzán, sobre o lugar de Marzán, no que vive María Alonso.
Unha misa fundada por María González de Cartas, muller que fora de Roque Alonso, sobre unha herdade na Veiga do Castro.
Dúas misas de aniversario deixadas por María López de Fondos, sobre una casa e unha herdade xunto a ela que deixara a un neto seu.

Obras Pías:

Din as testemuñas que na freguesía hai “una obra pia, que dejo Andres Garcia, clerigo para casar doncellas pobres de su linaxe; y que cada una se le diesse ciento y cinquenta reales que es lo que se paga ahora, por aber ido a menos cabo dicha obra pia de que es patron el Licenciado Pedro Gonzalez de Moscoso y se cumple con ella”.

Estudantes e cregos mercenarios:

Hai na freguesía tres cregos mercenarios: Pedro González de Moscoso ordenado a título de beneficio, Francisco Pérez, ordenado a título de patrimonio e o terceiro Domingo de la Barrera, ordenado a título de patrimonio.
Tamén hai cinco estudantes:  Basilio Garcia “cursante en Salamanca”, o segundo é Andrés García Valdés, que está estudando en Oviedo, Francisco López Villapol, que tamén estaba estudando en Oviedo, Antón de Luaces, estudante en Mondoñedo e os irmáns Fernando e Alonso Osorio, ambos estudantes en Mondoñedo.  




A VISITA PASTORAL DE 1670 Á PARROQUIA DE NOIS.

Igrexa de Nois.   Foto sacada de galiciapuebloapueblo.blogspot.com.es

Ten lugar o día 5 de agosto de 1670, era cura párroco a don Lourenzo de Moscoso e Omaña.
Dos froitos que xenera este beneficio o cura párroco leva unha sexta parte e o Cabido o resto.
Para coñecer o volume dos froitos, os ornatos e as propiedades da parroquia chámase a como testemuñas a Pedro de Almuiña, primicieiro da dita igrexa,  a Sebastián da Pena e Pedro da Pena, todos veciños de Nois.

Afirman que o beneficio de San Xiao de Nois é de libre colación dos señores bispos e do Papa. Se morre o cura párroco no mes que lle toca ao bispado será este quen nomee outro cura novo e se toca cando é o mes do papado será este quen nomee cura.

Bens da igrexa.

No lugar da Acaroada posúe unha leira de media fanega de pan que testa con herdade de Evaristo Méndez, crego e que lle traballa Alonso Barata.
Na Veiga da Toxoa dous ferrados de pan, testa con propiedades dos herdeiros de Catarina López e con herdade de Roi Fernández, o vello, veciño de Castelo.
Unha leira xunto á igrexa, dun ferrado de pan, testa no adro da igrexa e no camiño.
Na Veiga de Mean leva medio ferrado de pan, testa con propiedade dos herdeiros de Pedro Vidal e no camiño público. Nesa mesma veiga  medio ferrado de pan, testa con herdade de Alonso Barata e en propiedade dos herdeiros de Miguel Maseda.
Na herdade coñecida co nome de O Ventoeiro, de medio celamín de pan, testa en herdade de Rodrigo do Seixo e no “camino da Area Longa que ba para la cançela da Brea”.
Catro cuartos de viña en Entresilba que leva en foro Mateo Gómez e Xoán da Almoiña, pagan media fanega de trigo anualmente. Testa en herdade de Xoán López de Parga , outra dos herdeiros de Alonso da Riba e en viña de  Xoán Dourado.
No monte que chaman O Chao, media fanega de pan, testa por todas partes con herdade de Pedro García de Deán .
Onde chaman Os Salcedos un ferrado de pan que linda con propiedade de Pedro de Bao e os herdeiros de María Pérez Urtado.
Na herdade coñecida como Os Castros un ferrado de pan que testa en propiedade dos herdeiros de Pedro Vidal.
Outra peza de herdade “arriba del camino da Area Longa, que lleva un ferrado de pan de sembradur,a testa en heredad de Miguel Maseda”.
Unha peza dun ferrado onde lle chaman O Prado, dun ferrado, testa con propiedade do mosteiro de Santo Domingo de Viveiro e en herdade de Diego de Almoiña.
Unha peza de medio tego no lugar coñecido como Campelino, testa en herdade de Alonso Basanta e Pedro de Vao.
En Entresilba, un ferrado que “testa en el rego que viene de Cobas y ba para la mar”.

Pagos por soterrarse, Impostos, Petitorio e Poboación:

As cantidades a pagar cando se soterra a un familiar son “que se paga a la fabrica por los difuntos que se entierran en el Coro de dicha iglesia dos ducados y por los muchachos a real; y por los mas que se entierran de dicho coro abajo se paga a dos reales y por los muchachos a medio real.  Otrosi dijeron que se paga por los que se mueren en dicha feligresía la muger la saya, capa o mantilla y el hombre la capa o capote la mexor pieça que tienen de vestir y de fros cada uno un ferrado de trigo, otro de pan, otro d emixo o maizo y quatro açumbres de vino labrando viñas y un rogelo de un año; de lo qual se lleba el cura la sesta parte”. 
Do petitorio que se realiza na igrexa calculan que se conseguen anualmente preto dos 44 reais dos que a fábrica de Mondoñedo leva 3 reais.
Otrosi dijeron que en dicha iglesia abra quarenta vecinos con biudas y pobres”.

Ornatos da igrexa:

 Para non mencionalos todos e facer pesado o traballo diremos que a igrexa de Nois tiña, entre outras moitas cousas, dous cálices de prata coas súas patenas. Unha caixa de prata na custodia, dous misais, un vello e outro novo, un incensario de aramio, un caldeiro pequeno de cobre para a auga bendita, “un cadaleito para los difuntos, unas crismeras de plata en una caxa de laton”, unha cruz de pau pintada, uns ferros vellos para facer ostias.

Confrarías:

Dúas, a do Santísimo Sacramento e a da Nosa Señora do Rosario.

Ermidas:

Dixeron que na freguesía hai unha coa “avocación del Señor San Juan, no tiene renta ni patron, esta bien compuesta”.

Aniversarios:

Un de catro misas perpetuas, que deixou Fernando Barata e que paga o seu fillo Alonso Barata “sobre unas vinas en a Cancela da Brea”.
Unha misa perpetua que deixou Fernando Ribadeneira “sobre el lugar de Cobas, pagalas Juan Lopez de Parga”.
Outras catro misas que deixaron Pedro de Castro e a súa dona, sobre os seus bens, páganas os herdeiros de Pedro Gómez Tomillo, veciños de Mondoñedo.
Outras catro fundadas polo mesmo matrimonio das que paga dúas Xoán de Almoiña, veciño de Cangas, e outras dúas Catarina Senra, veciña de Nois.
Tres misas que deixou Fernando Eixo da Barrosa, sobre os bens e montes de San Xoán de Brea, páganas os seus herdeiros.
Dúas misas que deixou Alonso da Riba e seu pai “sobre el lugar y los vienes de Moroi”, pagan Alonso da Riba e seus sobriños.
Tres misas que deixou Alonso Barata e súa dona, avós de María Fernández de Bao, hipotecadas sobres os bens que posuían en Fondo de Nois.
Catro misas que deixou Álvaro Méndez de Moscoso, cura que fora da freguesía, sobre “el lugar de Fondo de Nois que lleba don Pedro de Losada, vecino de San Pedro do Rio”.

Estudantes e Cregos mercenarios:


Antón Pardo Vaamonde, que se ordenara de patrimonio, e un estudante, Gabriel Núñez, fillo de Xoán Núñez.


miércoles, 27 de julio de 2016

O CONCELLO DE FOZ NO MES DE XULLO DO ANO 1936.

1934. Grupo de focegos diante do bar Capitolio. Cartel das xornadas de hª local da Pomba do Arco 2016.
Rematada a celebración en honra da Virxe do Carme o pobo de Foz preparábase para celebrar o día de Galicia, o Santiago. Polo peirao podíase ver pasear a Eduardo Abril Carnicero, encargado da administración da aduana focega, tal vez imaxinando a posibilidade de crear un cadro dramático con rapaces e rapazas de Foz. No mes de outubro dese ano cumpriría o seu soño, dirixindo un grupo de teatro que representa, no Salón Cinema de Mondoñedo, a obra “Los cuatro caminos”. Pouco podía sospeitar o señor Abril que o local da Aduana se convertería, nese mesmo mes de outubro, nun improvisado taller de confección de roupa de inverno, dirixido por Ramona Docampo de Santiso, que, con eficacia, confeccionaban prendas para as tropas subversivas.

Pouco podía imaxinar Xesús Cageao, o emprendedor - empresario focense, cómo ía rematar a grandiosa presentación que estaba a preparar para a súa derradeira empresa, o “Teatro Cageao”.

O xornal El Progreso (9 de xullo do 1936) infórmanos amplamente dos preparativos da fastuosa presentación en Foz “El Día de Galicia y festividad del Apóstol Santiago, el próximo 25, se inaugurará en la pintoresca villa de Foz el nuevo “Teatro Cageao”, de Jesús Cageao, situado en la carretera de la Costa. Es el nuevo coliseo un edifico esbelto y elegante. Tiene una capacidad para más de mil localidades. En uno de sus costados, sobre el pueblo, lleva el edificio una amplia terraza de nueve metros de largo por nueve de ancho, y hacia la parte posterior, sobre el escenario, una vistosa galería, abierta sobre la belleza de la ría y atalayando las incomparables perspectivas del Golfo del Masma. El aspecto de la sala es a la vez de una sencillez y elegancia no carente de un modernismo de buen tono. La celebrada agrupación coral “Frores e Silveiras”, que dirige el veterano y laureado maestro Luis Junquera, se trasladará el próximo 25 de Lugo a Foz, para, con una gran fiesta de arte, inaugurar el nuevo teatro fozense, dando dos conciertos, uno por la tarde y otro por la noche. Acompañando al medio ciento de coristas que integran dicha colectividad gallega, de la cual es presidente de honor nuestro gran poeta de la montaña Noriega Varela, a quien en Foz, tanto se quiere y admira, vendrán numerosos excursionistas de Lugo.

Teatro Cageao, parte traseira. Sacado do folleto da inauguración da nova librería Bahía.
Sabemos que la cultural deportiva fozense está al habla con destacados elementos futbolísticos del Sporting Club de la capital de la provincia, para organizar, antes del concierto de la tarde un animado partido de balompié en el campo de Ramos, de la alegre villa marinera. También sabemos que la C.I.T. de Lugo acaso aproveche la magnífica ocasión que se le brinda para realizar su proyectada visita a la antiquísima iglesia catedral de San Martín de Mondoñedo, cuyo monumento nacional levántase a tres kilómetros de Foz, frente a la famosa Fronseira, último baluarte del mariscal Pardo de Cela. Los excursionistas lucenses podían visitar San Martín por la mañana, antes de comer, para a la tarde asistir a los distintos actos que en honor de los lucenses Foz prepara. “Día de Lugo” llaman ya los fozenses al próximo 25; y esto da idea del entusiasmo que la excursión lucense aquí ha producido y dada la cordialidad con que los excursionistas serán recibidos. A este entusiasmo y a esta cordialidad es de esperar responda Lugo, con la misma animación y cariño.
El coro “Frores e Silveiras” y el Centro de Iniciativas y Turismo son los llamados a encauzar y organizar lo referente a esta simpática excursión.

Nada de todo isto se puido levar a cabo, a guerra trunca todos estes plans, e a presentación do novo cine teatro correo a cargo dunha película de cine.
Margarida Ledo Antón; "Fotografías desde donde el mundo se llama Galicia", Revista Latina de Comunicación.
Outro tema no que se andaba a cavilar pola Mariña de Lugo era a celebración da III Volta a Galicia, neste percorrido a cidade de Viveiro aspiraba a converterse en final de etapa. Para levar a cabo tan grandioso evento fórmanse unha serie de comités locais, compostos por persoas vinculadas ao deporte, que teñen como fin solucionalos problemas que o paso da Volta a Galicia poda ocasionar : “San Miguel de Reinante: Presidente don Isidro Martínez Murias; vocales: don José María Vaamonde y don José María Iglesias.Foz: En este pintoresco pueblecito quedó encargado de formar Comité el destacado deportista don José Mel, persona que goza de gran prestigio, viejo colaborador de la Vuelta en anteriores ediciones”. (El Pueblo Gallego, 1936, 14 de xullo).

O Comité local de Viveiro aspiraba a que a súa  cidade se convertese en final de etapa da volta do ano 1937: “el Comité local de Vivero ha solicitado ya que se incluya a esta localidad como final de etapa para la Vuelta del año 1937, pouco se podían imaxinar o que ía acontecer. Al frente del Comité de Vivero figura el buen vigués y gran galleguista Xavier Soto Valenzuela, actualmente teniente alcalde de la pintoresca villa lucense, lo que por si solo constituye una garantía de que Vivero responderá cumplidamente al llamamiento del Comité Central”.

Soto Valenzuela era edil en Viveiro e foi un dos cinco republicanos viveirenses fusilados o día 17 de decembro de 1936.

Anteriormente mencionamos a don Xosé Mel como unha das persoas impulsoras da volta ciclista a Galicia, sobre este home podemos dicir que nace no Valadouro e que en 1920 formaba parte da comisión de festas do seu pobo “los distinguidos escolares don Benito Cancio y don José Mel Pérez”. Tras rematar os seus estudos de medicina exerce o cargo de médico no concello de Abadín, polo menos entre os anos 1924 e 1925, tal e como podemos ver nos xornais El Ideal Gallego (1924, 6 de febreiro) e El Progreso ( 1925, 10 de novembro), respectivamente.

No ano 1929 aparece formando parte da xunta inspectora do Pósito de Pescadores de Foz, compartindo cargo co cura párroco Xosé Louro  e co mestre Manuel Lugilde.

Tres anos despois, en 1932, Mel ocupaba o cargo de médico do Pósito de Pescadores: “para cuyo desempeño fue designado con 3000 pesetas anuales el culto médico de esta villa don José Mel”, ( El Progreso, 1932, 22 de abril).

Era un home amigo da cultura e así o vemos dando un discurso en Adelán con motivo da inauguración da casa escola desa parroquia “que acaba de construír la Sociedad del Valle de Oro de la Habana”, na súa intervención Mel falará “de la labor ímproba de los emigrados gallegos en América”, (Vallibria, 1933, 12 de novembro). Tamén o atopamos colaborando economicamente  no ano 1934 para a realización do monumento en honor a Concepción Arenal, aportaba Mel a cantidade dunha peseta, a mesma cantidade foi aportada por Xesús Cageao. Mel será o primeiro alcalde republicano, elixido democraticamente, co que contará Foz, por esta razón pasarase case que dous anos na cárcere de Monforte, compartindo celda con outros represariados galegos.

Este era o ambiente que se vivía en Foz, as ansias e desexos dos focegos e focegas deixarán de ter importancia despois do fatídico 18 de xullo do ano 1936. Esa data cambiará todo e condicionará a vida, o traballo e a cultura dos focegos ao longo de 39 anos.



sábado, 23 de julio de 2016

O FOZ DE 1936 ATA O MES DE XULLO.

Vista  da ribeira de Foz. Libro: Foz, 101 fotos para a lembranza.

Pouco podían imaxinarse os focegos como ía cambiar este ano as súas vidas, como as festividades, a convivencia e as relación tanto laborais como sociais ían variar, para peor, despois do mes de xullo de 1936.

Foz comezaba ese ano con fame, se ben este ano agravada pola crise mariñeira. Os homes do mar non podían faenar debido ao mal estado do tempo, temporais azotaban estas costas obrigando aos barcos de pesca a quedar en porto: “Las lanchas llevan amarradas dos meses, pues la crudeza del tiempo no permite hacerse a la mar. La miseria se ha adueñado de muchos hogares, y se pide con urgencia el envío de socorros. Más de cien trabajadores se han manifestado públicamente y enviaron al ministro de Trabajo un telegrama pidiéndole intervenga cerca del Gobernador Civil, del Ayuntamiento y del contratista de obras para que formen turnos y comience la inmediata construcción del espigón, cuyas obras ya han sido subastadas.El telegrama termina diciendo: “Cuando el temporal arrasa los sembrados, la caridad oficial acude en auxilio de los necesitados; en cambio, cuando la crudeza del invierno obliga a amarrar durante meses enteros las lanchas de los pescadores, nadie piensa en remediar la triste situación de los pescadores”. El Sol, 1936, 18 de xaneiro).

No mes seguinte, coincidindo coa visita que o misnitro de Traballo e Xustiza, Manuel Becerra Fernández, realiza a Lugo, varias delegacións municipais marchan a capital a entrevistarse co ministro. Unha delas era a focega: “integrada por representantes del Pósito de pescadores, comercio, sociedades de socorros, puerto, Liga Popular y otras entidades de Foz, para pedir al señor Becerra su apoyo con objeto de que Foz pueda contar con la Casa del Pescador, institución necesaria para la simpática villa costera, ya que siendo numerosa la población de pescadores de Foz, precisa de una entidad que sirva para aunar los esfuerzos de todos.Se le pidió al ministro, que con cargo al presupuesto para combatir el paro obrero, se conceda una subvención destinada a contribuir esta Casa del Pescador”. (El Pueblo Gallego, 1936, 8 de febreiro). No mesmo número deste xornal infórmasenos da morte do comerciante focense Constantino Vázquez, quedáballe viúva, Dolores López, e os seus fillos Constantino, Segundo e Tareixa.

Ministro Manuel Becerra Fernández
Este xornal contaba tamén a noticia da próxima inauguración da nova estación telefónica en Cangas: “EL TELÉFONO EN CANGAS. Recién inaugurada la estación telefónica de Fazouro, pronto se abrirá este importante servicio público en el pintoresco pueblo de Cangas de Foz”.


Anteriormente mencionamos a visita do ministro de Traballo e Xustiza a Lugo, visita que se encadraba dentro da campaña electoral que se estaba a desenvolver. Tamén dentro desta campaña son as noticias que aparecen nos xornais relativas aos favores concedidos polo mencionado ministro. Como non podía ser doutra maneira Foz recibira algún destas dádivas ministeriais: “dique de defensa de la margen izquierda de la ría de Foz; espigón de abrigo para embarcaciones menores en Foz (…) almacenes en los puertos de Vivero y Foz;  instalación de alumbrado en Vivero, Foz y Cillero; torre baliza de la peña de la Rapadoira en el puerto de Foz; hormigonado de la carretera de acceso al puerto de Foz”. (El Progreso, 1936, 11 de febreiro).

Dentro desta campaña electoral atopamos un longo artigo de Francisco Maañón: “La jornada electoral del 16. Toda la semana pre-electoral un equipo de jóvenes propagandistas, realizó una activa y democrática campaña a facor de la candidatura popular del benefactor de Foz don Manuel Becerra. Profusión de rótulos y pasquines alusivos a los beneficios dispensados a Foz por el ex ministro de trabjo, campeaban sobre los muros de los edificios y el pavimento de las calles. El sábado circuló por toda la villa un manifiesto de Salgado Toimil vibrante de amor al pueblo. Tod hacía presumir un triunfo rotundo entoda la línea, a favor de la candidatura popular que tirios y troyanos manifestábanse dispuestos a apoyar. Hasta los elementos caciquiles que se dicen derechistas, como antes se dijeron azañistas, afirmaban darían un puesto de preferencia en sus candidaturas al señor Becerra, a quien fueron a saludar y pedir mercedes, en su última visita a Lugo, por cierto en comisión aislada de las genuínas representaciones del pueblo. No se atrevían a oponerse a este estado de opinión  abiertamente, aunque desde sus covachas embozadamente se les veía maniobrar, celebrando reuniones a altas horas de la noche y trotando por las corredoiras aldeanas de puerta en puerta, coaccionando con amenazas y engaños la conciencia ciudadana y pegando pasquines para el pueblo arracarlos mas tarde. El que esto escribe, uno de los jóvenes que levantó la bandera por Becerra, incluyó en las candidaturas de coalición republicana, a dos candidatos de derechas por que los elementos predominantes en los demás colegios rurales habían prometido apoyar en sus respectivos feudos en candidatura cerrada al señor Becerra. Pero viene el domingo de la elección, y faltando a lo más sagrado del caballero, la palabra, descaradamente ya ponen en juego todas sus viejas mañas de prostituidores del sufragio, repartiendo a las peurtas de los colegios papeletas de doce nombres en las que el valedor de Foz figuraba en el duodécimo lugar, con vistas al engaño de la ignorancia de las mujeres y del votante analfabeto, y otras en las que el señor Becerra no aparecía para nada. Todo esto descaradamente, arrebatando a los electores inconscientes las candidaturas que llevaban con el nombre del señor Becerra y suplantándolas por otras monarquizantes, sin temor a las sanciones legales que la Ley señala para estos delitos. El Fazouro y en una de las secciones de San Martín, hubo sendos pucherazos, siendo detenidos los individuos que componían la mesa del primer colegio citado.(…) En Foz muchos electores no pudieron emitir su voto, por no estar sus nombres consignados en las listas y por figurar con alguna letra cambiada, dándose el caso peregrino de que casi todos a quienes ocurrió la privación de su derecho a votar fueron gentes de la acera de enfrente al bloque caciquil.
A pesar de los atropellos de que fue víctima la candidatura del único diputado benefactor de Foz, ésta salió en primer  lugar en cinco de los nueve colegios en que Foz está dividido electoralmente.(El Progreso, 1936, 22 de febreiro).

Antón vilar Ponte
No mes de marzo Foz acolle a triste noticia do pasamento, o día 4 de marzo, de Antón Vilar Ponte, un home moi querido no pobo polas súas múltiples actividades e participacións culturais:FOZ. LA MUERTE DE VILLAR PONTE. Produjo sentimiento en esta villa la noticia del fallecimiento del gran periodista gallego.  Villar Ponte había vivido años de juventud en Foz, donde, en colaboración con el poeta de la montaña, Noriega Varela y del vista de Aduanas, don Camilo Cela, lanzó a la calle un periódico satírico titulado “Guau, Guau”, que con su gracia restallante y mordaz era el terror de ciertos tipos pintorescos que nunca faltan en todo medio pueblerino, dando a este su fisonomía chabacana de farándula tabernaria. Para la “Hoja Literaria”, que la juventud de Foz publicó el año 1930 con motivo de las fiestas patronales de San Lorenzo, había tenido la gentileza de enviar en lengua vernácula un bello trabajo, vibrante de cariñosas nostalgias de esta tierra marinera que él llevaba en sus pupilas y en su corazón.
Descanse en paz el buen gallego y que su vida de luchador contra toda casta de malandrines, en pro del progreso y redención de Galicia sirva de ejemplo vivo a la juventud de hoy”. (El Pueblo gallego, 1936, 11 de marzo).

En Abril destacamos a labor o mestre Salgado Toimil, xa non no seu campo docente, senón no campo do servizo aos intereses focegos.
Así vemos como acude á capital do estado, coincidindo coas xornadas societarias de Maxisterio que se celebraban en Madrid, para levar a cabo certas xestións encamiñadas a lograr beneficios para o noso concello: “Salgado Toimil, realizó gestiones a favor de Foz. Acompañado de don Plácido Castro Pena y mediante audiencia solicitada por don Ramón Fernández Mato, quien por encontrarse enfermo, se unió a los focenses en espíritu, visitó al subsecretario de Trabajo señor Tafall, de cuyo amor a la tierra gallega logró la concesión de doce mil pesetas para remediar la crisis de trabajo que existe en Foz”. Estas doce mil pesetas tiñan como destino a realización do camiño que dende a estrada da costa subiría ata o camposanto de Foz. Mais tamén solicita outras doce mil pesetas para:” el mejoramiento del pavimento de la plazuela de la villa, prolongación del camino del Bar Capitolio a la playa y reparación de la fuente de Corveiro con la teminación de las obras del alcantarillado de la barriada de pescadores. La instancia fue presentada el 24 último y el 27 fueron concedidas las doce mil pesetas”.
Ramón Salgado Toimil
Outra labor que leva a cabo é a de interesar ao secretario xeral do Patronato de Turismo: “señor Bauer, por la antiquísima iglesia de San Martín de Mondoñedo, más visitada de extranjeros que de nacionales. Tal vez el mal camino que al histórico templo conduce pase a formar parte del plan del Patronato”.

Mais tamén se preocupa polo estado económico das escolas e así descubre que: “En el ministerio de Instrucción se enteró de que la escuela de Fondos, que regenta, posee un capital de trece mil pesetas que debe obrar en la Junta provincial de Beneficencia de Lugo, cosa que en Foz todos ignoraban  y cuyo interés deben invertirse en fines de beneficencia escolar. Igualmente ocurre con la escuela fundación de Fazouro que cuenta con cuarenta mil pesetas de capital.
Como presidente del consejo local, el señor Salgado Toimil está decidido a aclarar estas situaciones de abandono y a que no se detenten los derechos de los niños a beneficiarse de esos capitales fundacionales”. (El Pueblo Gallego, 1936, 7 de abril).

Salgado Toimil, defensor acérrimo das liberdades e da cultura tivo que cambiar o seu discurso tralo alzamento militar do mes de xullo, pasando a converterse na voz cultural do novo réxime. Como vemos había que adaptarse, se querías sobrevivir, ás esixencias do novo réxime.


jueves, 7 de julio de 2016

A SERPE QUE VIVÍA EN SAN MARTIÑO DE MONDOÑEDO.


Contábame un bo amigo, ao que lle gusta recoller historias de vellos, que na parroquia de San Martiño de Mondoñedo lle narraran a historia da Furada da Serpe. Segundo contaba a lenda en San Martiño había unha serpe de longas dimensións. Vivía o ofidio nun monte ao que chamaban da serpe, hoxe en día continúa empregándose este nome, dentro dunha fonda e longa furada. Gustáballe a serpe saír a bebela auga ao río Centiño, “mira si era grande a serpe que mentres que a súa cabeza bebía no Centiño a súa cola aínda non saíra da furada”, e tamén merendarse algún que outro animal do contorno, en especial burros que atopaba pastando. Os veciños da parroquia, fartos de perdelos seus animais e de soportalo medo á serpe, decidiron matar á funesta serpe, pero claro, enfrontarse directamente ao animal podía ocasionala morte de varios parroquianos, por iso idearon un plan. Preto da saída da Furada da Serpe ataron un burro que embrearon previamente, outros afirman que ía coas alforxas cheas de pólvora. Cando a serpe saíu e veu o burro comeuno, nese mesmo intre os veciños prenderon as antorchas que levaban e lanzáronas sobre a brea que lle caera ao burro, o lume prendeu enseguida e correu seguindo a senda marcada pola brea ata as mesmas fauces da serpe, que estaba a tragar, nese mesmo intre, ao infausto burro. O lume espallouse pola boca e polo corpo da serpe que acabou sendo devorada polo lume purificador que liberou aos veciños de San Martiño de tan horrible animal.

Se consultamos a páxina Toponimia de Galicia, poderemos ver que na parroquia de San Martiño aparece un topónimo co nome A Furada da Serpe, sita no monte coñecido como da Serpe. Trátase, segundo esta páxina, dun terreo clasificado como accidente terrestre, cova, sendo as súas coordenadas as seguintes: X 635302.625096146 e Y 482178.06823161.
Realmente do que se trata é dunha mina a ceo aberto, probablemente de ferro, que se abre nun monte. Non é o único caso en San Martiño, xa que por detrás da catedral está a explotación mineira, a ceo aberto, dos Castros e as galerías, probablemente alto medievais, coñecidas como o Cano dos Mouros.





Vista en mapa da mina a ceo aberto coñecida como A Furada da Serpe
Tal vez esta lenda son sexa tan famosa como a do dragón que vivía no monte do Pico Sacro (Boqueixón) ou como a da lenda da Cova da Serpe, que recollía Leandro Carré Alvarellos na súa obra Las leyendas tradicionales gallegas, (Espasa-Calpe, Madrid, 1983).

A historia que se narra nesta lenda ten lugar en San Paio de Narla, concello de Friol, e nela dásenos conta dos amoríos da filla de Lopo de Seixas, señor do castelo de San Paio, e dun labrador. Para poñer freo a tal desmán o señor do castelo ordena a varios escudeiros que se armen e saian na busca dos amantes, coa terminante orde de devolver ao castelo, sa e salva, á súa filla e de dar morte ao labrador.

Debuxo dun dragón nun documento de 1513
Os amantes, informados das crueis intencións que os escudeiros traían, deciden agocharse nunha cova. Mais o peor estaba por chegar porque nesa cavidade vivía unha xigantesca serpe que atacou ao labrador, este, por moito que se defendía, non puido vencer ao ofídio. A filla do señor de San Paio comezou a berrar e aos seus berros acudiron os escudeiros de seu pai, que, despois de moito loitar, puideron dar morte á serpe maligna.

No blog oestrymnio.blogspot.com.es podemos encontrar un artigo, publicado o día 5 de outubro de 2013, onde aborda o tema da ofiolatría, culto dispensado ás serpes. Segundo o autor culto ás serpes aparece tamén, en abundancia, nas lendas irlandesas e britanas, algo que non nos debería de estrañar se temos en conta os contactos culturais que estas tres nacións mantiñan.

Se queremos coñecer o culto ás serpes ao longo da historia mundial e saber algo máis das insculturas con forma de serpe en dous castros galegos recoméndovos, encarecidamente, a lectura do artigo neste enlace:


Báculo do bispo Cebeira.
O  culto ás  serpes non pertence tan só ao mundo prehistórico senón que foi algo que, culturalmente, soubemos conservar.
Temos dous exemplos desta conservación no mundo iconográfico eclesiástico, estoume a referir aos báculos do bispo Gonzalo (1070 a 1108, San Martiño de Mondoñedo) e o do bispo Paio de Cebeira (1199 a 1218, Ribadeo). 


Este último trátase dunha obra que se realiza en Limoges  entre fins do século XII e principios do XIII. A peza apareceu dentro do sartego do bispo Cebeira, que se atopa na vila de Ribadeo. Trátase dunha peza “que tiene 32 centímetros de largo, 15 de diámetro en la voluta y 8 de ancho en el nudo, fue realizada con los materiales habituales en la producción lemosina: cobre dorado, cincelado y esmaltado en champlevé, con incrustaciones (…) la voluta remata en forma de serpiente y sirve de marco a la escena de San Miguel luchando contra la bestia apocalíptica, que se manifiesta como un dragón o un saurio de dos patas y larga y retorcida cola (…) el nudo se forma con dos piezas semiesféricas achatadas, decoradas por estilizados dragones de dos patas y larga cola en relieve”.

Anaco de báculo aparecido en S. Martiño
En San Martiño consérvanse un anaco de báculo de características semellantes a este de Paio de Cebeira, trátase dunha peza de 14.5 centímetros de longo e 6.5 de diámetro no que”el nudo es calado y se decora con un motivo zoomorfo habitual en este tipo de piezas: saurios – que podrían ser lagartos de dos patas o dragones desprovistos de alas- de largo cuello, piel escamada y largas colas[1], tal vez, lembrando á serpe que vivira na Furada.    
    
 Anterior aos dous citados, e tal vez máis famoso ou polo menos máis querido, é o báculo do bispo Gonzalo Froilaz (San Gonzalo), nel atopamos, outra vez, á serpe como iconografía principal. A descrición facilitada polo profesor Izquierdo Perrín é a seguinte: “El báculo es de bronce dorado, cincelado, de pequeño tamaño; le falta una parte del nudo. Se conserva también el bastón de madera, aunque muy deteriorado. El nudo se decora con unos triángulos alternados y dorados que dejan en la zona central una especie de rombos; en sus extremos pequeñas molduras lisas dan paso al bastón y a la voluta. Esta es de sección hexagonal decreciente hacia el final en el que se ve una pequeña cabeza de animal con bola en su boca[2]. Sobre esta peza ten falado Bango Torviso no seu libro Galicia Románica, e sobre o animal que remata a voluta coida que pode representar a un dragón e da bola que mantén na súa boca “no seu estado orixinal sairía unha cruz”.

Báculo de San Gonzalo
O termo serpe quedou gravado na nosa toponimia e así: “Aún hoy en día la mención la serpiente es muy frecuente en la toponimia de Galicia y actualmente, entre otros, todavía se conserva en los siguientes lugares: Pozo da Serpe y Furna da Serpe (Vigo); Cabo da Serpe (Redondela); Rabuserpe (Moaña); Serpe (Poio);  A Serpente (O Grove); Cabo da Serpe y Cavadas da Serpe (A Lama); Cova da Serpe (Ferrol); Sobre a Serpe (Cedeira);  Cova da Serpe (A Laracha); Pena da Serpe (Moeche); A Serpe y Fonte da Serpe (As Somozas); A Serpente (Touro); Camiño da Serpe (Paderne); Cruceiro da Pedra da Serpe (Ponteceso); Serra da Cova da Serpe (entre las provincias de A Coruña y Lugo); Cova das Serpes y Rego das Serpes (Barreiros); Cal da Serpe (Viveiro); A Furada da Serpe y Montes da Serpe (Foz); A Serpentiña (Pantón); Val da Serpe (Manzaneda)”.
Mais tamén o termo serpe aparece como apelido, así acontece, e podemos ler, nun documento redactado en Santiago o 13 xuño de 1410 no cal se fai referencia a que os bens que pertenceran ao finado subcolector de Mondoñedo, Roi Fernández, deben de ser entregados ao bispo de Mondoñedo. Estes bens son: “o dito lugar de Vila Johanne, con todas suas casas, casares e chantados e ortas(…) que o dito mestrescola poseya enna fiigresia de Santiago de Foz[3]; o curiso deste documento é que entre as testemuñas aparece un tal Sancho Serpe.

Era tan natural o tema das serpes xigantes que non estraña a ninguén e así, por moito que nos estrañe hoxe en día, podemos ver que o feito de matar unha serpe xigante podía ser unha razón para xustificar unha fidalguía.

Dragón nun bestiario medieval galego
No ano 1496 Xoán González de Xestido, veciño de San Pedro de Labrada, preiteaba na Real Chancelería de Valladolid para reconquistar a súa fidalguía. Entre as testemuñas que presenta está Xoán Sanxurxo, un fidalgo de 60 anos e veciño da parroquia de Burela. Na súa declaración afirma que coñecera ao avó do demandante, chamado tamén, Xoán Gonzalez, o vello,  “y que oyera desçir a los dichos sus mayores y mas ancianos que su abuelo del dicho Juan Gonçales el viejo que se llamava (2) fisiera la iglesia de Sant Pedro de Miñotos, que llevara en su tiempo patronasco de la dicha iglesia y que asy lo llevaban sus parientes descendientes del dicho i que oyera desçir que tenia armas i caballo i tres fijos escuderos a caballo i que mataran una sierpe en la dicha feligresía de Miñotos, que comia los onbres i los ganados que al tiempo que la fueron a matar la dicha sierpe i la mataron”.


Como vemos o feito de crer en serpes xigantes era algo moi habitual na nosa cultura galega e mariñán.


















[1] Singul, F.: Báculos de Limoges para los prelados de Mondoñedo y Santiago. En Rudesindus. A terra e o templo, p. 229.
[2] Izquierdo Perrín, R.: De arte et architectura. San Martin de Mondoñedo, p. 57.
[3] Cal Pardo, H.: Tombo pechado da Catedral de Mondoñedo, nº 500, p. 477.

martes, 7 de junio de 2016

UN DIVORCIO NO ANO 1659.



Varias son as razóns polas que a Igrexa católica pode conceder a nulidade matrimonial, non a separación, feito que implicaría a ruptura dun sacramento. A nulidade significa que o sacramento do matrimonio non tivo valor.

Unha das razóns polas que se pode solicitar, incluso hoxe en día, a nulidade é a non consumación do acto. Lembremos que para a igrexa o fin último da unión marital é a procreación da especie, logo, un matrimonio que non consuma é contrario á lei de Deus.

Hoxe imos falar de Sabela Fernández, veciña de Roupar, que no ano 1659 consigue a nulidade matrimonial, separándose eclesiasticamente do que ata entón era o seu home, Alonso Calvo.

Toda esta información foi extractada do Arquivo Diocesano de Mondoñedo, en concreto do Preito Matrimonial. Nulidade matrimonial Fernández – Calvo. 1659.

O citado documento componse das declaracións de Sabela e Alonso, así como  as do médico, Pedro González Ulloa, e a do cirurxián mindoniense, Bartolomé de Luaces, a todas elas complementas o auto do Provisor Xeral o Bispado, o arcediago de Trasancos Lope de Salaçar e Saavedra.

Vexamos agora o que declara Sabela Fernández para pedi-la nulidade.

Sabela declara o día 14 de febreiro de 1659, día dos namorados, en Mondoñedo ante o citado Arcediago de Trasancos ao que lle solicita que : “la separe y descase del dicho su marido  y de por nulo el matrimonio como lo es, porque hará un año, al principio de la Quaresma, que biene deste año que a que se caso con el y que hacen que han dormido siempre juntos y nunca el susodicho a tenido copula con ella aunque ella de su parte a hecho todo lo que debia para consumar matrimonio, para lo qual le tiene por impotente e incapaz por no tener naturaleça ni miembro genital y que esta es la causa que le muebe a descasarse del susodicho”.

O seu marido, Alonso Calvo, despois de le-la declaración da súa muller respóndelle ao Arcediago de Trasancos que “todo lo que ella contiene es verdad, que hara un año para la Quaresma que biene deste presente año y siempre a dormido con la dicha su muger y que nunca a podido tener con ella copula y que su naturaleza es pequeña y que siempre esta floja y que parece que nunca tendra que ver con ninguna muger por no poder”.

O Arcediago, antes de tomar unha decisión, decide convocar ao médico e ao cirurxián para que avalíen ao mencionado Alonso Calvo e decidan si “es impotencia enfermedad que por curso de tiempo pueda sanar della y quedar havil para el coyto conyugal y si su naturaleça es tan pequeña que ahora ni en ningun tiempo pueda servir para dicho efecto”.

O médico, Pedro González de Ulloa, declaraba que o marido de Sabela “padeçe una destenplança fria, desde su peimero origen, la qual por ser de su naturaleça ynabil, para exercer todo genero de operaciones naturales, le ynpide la produçion del prençipio, eficiente de la genracion, que es el sema como consta de la ratraycion de los testiculos en la parte superior quedando el escroto totalmente desocupado sin que por ningun movimiento bajen al lugar a donde perfectamente se elabora el semen (…) La  frialdad siendo intensa ympide la actividad del calor que deve asistir en los testiculos los quales según Galeno (…) dan fertilidad a toda estas partes del cuerpo , le reconozco por innecho para ahora y para lo adelante para poder usar del matrimonio conyugal”.


O cirurxián afirmaba, despois de recoñecer a Alonso Calvo, que: “es ynabil de persona, teniendo, como tiene, hedad cumplida, por ser mayor de veinte años y no tener capaçidad, ni suxeto para cosa ninguna y ademas, de lo dicho, es ynpotente, de su naturaleça, por no tener miembro beril y faltalle, los testiculos, y si los tiene son tan tenues y ocultos, que no se manifiestan”.

Tendo en conta os informes emitidos polos facultativos e as declaracións dos implicados o Arcediago de Trasancos, como Provisor Xeneral, declara: “el matrimonio entre ellos contraido, haver sido y ser desde su principio nulo, por impotencia natural de parte del, por ser frio de conplexion y por faltarle el miembro jenital y testiculos (…) y les da por libres  de dicho Matrimonio y Licençia para que cada uno de ellos pueda disponer de sus personas en el estado que Dios les diere a entender, que el dicho Alonso Calbo no se puede casar por ser incapaz e ynepto para dicho exercicio”.

Sabela conseguiu o que quería, separarse para volver a iniciar unha nova vida marital, pero Alonso quedou condenado a vivir na soidade, xa que, imaxinamos, a noticia da nulidade matrimonial, e a razón dela, espallaríase por todo o contorno, impedindo que Alonso tivese contacto con ningunha muller.


Descoñecemos que camiño colleron, tanto Sabela como Alonso, despois da separación, pero o que podemos dicir é que o proceso de nulidade non foi nada barato. Ao final do documento hai un apartado de gastos no que se nos di que o custo desta nulidade ascendeu a 252 reais, bastante caro para época.